Forca e Sigurisë së Kosovës
| Ushtria e Republikës së Kosovës | |
|---|---|
 Emblema e Ushtrisë së Kosovës  | |
| Themeluar | 1 Janar 2009 |
| Forma e tanishme | 14 Dhjetor 2018 Në procesin e kalimit nga Forca e Sigurisë së Kosovës në Forcat e Armatosura të Kosovës |
| Qendra e Bazës | Prishtinë, Kosovë |
| Komanda | |
| Presidenti | Vjosa Osmani |
| Ministri i Mbrojtjes | Ejup Maqedonci |
| Komandanti | Bashkim Jashari |
| Fuqia njerëzore | |
| Ushtria mosha | 18 vjeç |
| Personel aktiv | 10,000 ushtarë aktivë |
| Personeli rezervë | 5,000 rezervistë |
| Shpenzimet | |
| Buxheti | €148,101,326 euro (2024)[1] |
| Përqind e GDP-së | 1.39% (2024) |
| Industria | |
| Furnitorë të jashtëm |  Shqipëria Austria Gjermania SHBA.svg){kind=small} Mbretëria e Bashkuar Turqia Italia Kroacia Izraeli
|
| Artikuj të ndyshëm | |
| Historia |  Ushtria Çlirimtare e Kosovës (1992–1999)
|
Forca e Sigurisë së Kosovës (FSK) është forca e armatosur e Kosovës dhe u formua më 1 janar 2009, pas shpërbërjes së Trupave Mbrojtëse të Kosovës. FSK-ja ndodhet në fazën paraprake drejt formimit të një ushtrie plotësisht funksionale që do të përbëhet nga 10.000 ushtarë aktivë dhe nga 5.000 rezervistë. Me këtë formacion synohet të realizohet plani gjithëpërfshirës i tranzicionit 10 vjeçar i filluar që nga viti 2018. FSK-ja ka për detyrë të mbrojë sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës, mbështetjen ushtarake për autoritetet civile dhe pjesëmarrjen në misionet dhe operacionet paqeruajtëse ndërkombëtare. Komandant i FSK-së është gjeneral-lejtënant Bashkim Jashari.
Presidenti i Kosovës është komandanti i përgjithshëm i FSK-së dhe ka kompetencë për mobilizimin e saj në rastet e gjendjes së jashtëzakonshme. Në kohë të rregullt, kompetencat e Presidentit si komandant i përgjithshëm ekzekutohen nëpërmjet Kryeministrit dhe Ministrit të Mbrojtjes.
Forca e Sigurisë së Kosovës u themelua më 1 janar të vitit 2009, pas shpërbërjes së Trupave Mbrojtëse të Kosovës (TMK-së), e cila deri atëherë ishte një organizatë e shërbimit civil të emergjencës dhe pasardhëse e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK-së).
Në Mars 2008, Forca e Kosovës e udhëhequr nga KFOR (NATO) dhe Trupat e Mbrojtjes së Kosovës (TMK) filluan përgaditjet për formimin e Forcës së Sigurisë së Kosovës. Sipas udhëzimeve të paraqitura në Planin e Ahtisaarit, forca e sigurisë lejohej të mbajë armë të lehta dhe Qeveria e Kosovës dhe bashkësia ndërkombëtare kishte planifikuar ta sjellë forcën në përputhje me standardet e NATO-s. Pranimi dhe trajnimi i personelit filloi në fillim të qershorit, kur ekspertët e NATO-s mbërritën në Kosovë për të drejtuar procesin dhe nga fillimi i dhjetorit 2008, filloi regjistrimi i kandidatëve midis moshave 18 dhe 30 vjeç.
Kundër formimit të FSK-së ishte shprehur fuqishëm qeveria e Serbisë. Sipas pikëpamjeve të saj, FSK-ja, siç thoshin ata, më tutje shkel pavarësinë “ilegale” të Kosovës dhe më tutje e shkel Rezolutën 1244 të OKB-së.
Me qëllim të ngritjes së kompetencave të saj ushtarake dhe për ta bërë atë të aftë për t'u anëtarësuar në NATO, në dhjetor 2018, Kuvendi i Kosovës miratoi legjislacionin për ripërcaktimin e FSK-së si "forcë ushtarake profesionale" dhe themelimin e një ministrie të mbrojtjes. FSK-ja është gjithashtu në proces të transformimit në Forcat e Armatosura të Kosovës. Transformimi pritet të përfundojë në vitin 2028 dhe mbikëqyret nga ekspertë të NATO-s. Personeli i FSK-së trajnohet në akademitë ushtarake të NATO-s në Turqi, ShBA dhe MB, përfshirë Shkollën e Aviacionit të Ushtrisë në Isparta, West Point dhe Sandhurst. Transformimi i saj aktual mbështetet në mënyrë aktive nga anëtarët e NATO-s dhe bashkëpunimi i saj më i ngushtë është me Gardën Kombëtare të Iowa's. Pas fillimit të pushtimit rus të Ukrainës, Kuvendi i Kosovës miratoi një rezolutë, duke i kërkuar qeverisë që të fillojë draftin për anëtarësim në NATO.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Forca e Sigurisë së Kosovës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Pas Luftës së Kosovës në vitin 1999, Kombet e Bashkuara Këshilli i Sigurimit Rezoluta 1244 e vendosi Kosovën nën autoritetin e Misionit të Kombeve të Bashkuara Administratës së Përkohshme në Kosovë (UNMIK), me sigurinë e dhënë nga NATO-ja së udhëhequr Forca e Kosovës (KFOR). KFOR hyri në Kosovë në 12 qershor 1999 nën një mandat të Kombeve të Bashkuara, dy ditë pas miratimit të Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit të KB.
Kosova shpalli pavarësinë në shkurt 2008. Më 19 mars 2008, Presidenti i Shteteve të Bashkuara George W. Bush autorizoi ndihmën ushtarake për Forcën e Sigurisë së Kosovës në një hap tjetër për të vendosur marrëdhënie zyrtare me Kosovën.
Më 20 janar 2009, u njoftuan emrat e atyre që do të zgjidheshin nga TMK-ja për të vazhduar shërbimin në FSK. Pasi u verifikuan nga NATO, afërsisht 1,400 ish-anëtarë të TMK-së u zgjodhën për të shërbyer si oficerë dhe për tu renditur si anëtarë të FSK-së.
Më 21 janar 2009, Forca e Sigurisë së Kosovës u krijua zyrtarisht. FSK nuk zëvendësoi Trupat Mbrojtëse të Kosovës (TMK) e cila u shpërbë disa muaj më vonë. KFOR u ngarkua me mentorimin e FSK-së dhe avancimin e forcës në "Aftësi të Plota Operacionale". Si pjesë e kësaj përpjekjeje, kombe të ndryshme që janë pjesë e KFOR-it i kanë dhënë ndihmë forcës mbi baza dypalëshe, duke përfshirë uniformat të cilat janë furnizuar nga Shtetet e Bashkuara dhe automjete të cilat janë dhuruar nga Gjermania. Përpjekjet për mentorim kishin për qëllim zhvillimin e FSK-së në përputhje me standardet e NATO-s. Për më tepër, Italia, Portugalia dhe anëtarët e tjerë të NATO-s do të ndihmonin FSK-në përmes donacioneve dhe trajnimeve. Sllovenia dhuroi 30.000€ drejt themelimit të FSK-së.
Zyrtarët e lartë të mëposhtëm bënë betimet e tyre më 16 qershor 2009, nën mbikëqyrjen e Komandantit të atëhershëm të FSK-së Gjeneral Llejtënant Sylejman Selimi:
Gjeneral Llejtënant Rrahman Rama – Zëvendës Komandant i FSK-së dhe Komandant i Komandës së Forcës Tokësore
Gjeneralmajor Kadri Kastrati – drejtor i operacioneve
Gjeneral Brigade Bashkim Jashari – Inspektorati i Përgjithshëm i FSK-së
Gjeneral Brigade Xhevahir Geci – Komandant i Brigadës së Reagimit të Shpejtë
Gjeneral Brigade Zymer Halimi – Shefi i Departamentit të Operacioneve dhe Trajnimit
Gjeneral Brigade Imri Ilazi – Komandant i Brigadës së Mbështetjes së Operacioneve
Gjeneral Brigade Enver Cikaqi – Komandant i Komandës së Stërvitjes dhe Doktrinës
Më 15 shtator 2009, Forca e Sigurisë së Kosovës filloi zyrtarisht punën, me kapacitetet e saj fillestare operacionale pas një trajnimi tetë-mujor me instruktorë të NATO-s.
Në vitin 2010, FSK u vendos në veri të Shqipërisë në dy raste të ndara për të kryer operacione lehtësuese nga përmbytjet në mbështetje të reagimit të brendshëm shqiptar.
Më 22 nëntor 2011, Gjeneral Lejtnant Sylejman Selimi doli në pension nga FSK dhe Presidentja Atifete Jahjaga caktoi ish-Drejtorin e Operacioneve Gjeneral Majorin Kadri Kastrati për ta pasuar atë si Komandant i forcës. Presidentja Jahjaga gjithashtu promovoi Kastratin në gradën e gjeneral-lejtnant.
Më 9 korrik 2013 Forcat e Sigurisë së Kosovës arritën Aftësinë e plotë Operative (FOC) siç përcaktohet nga NATO. Ndërsa situata e përgjithshme e sigurisë është përmirësuar në terren, kjo forcë e lehtë e armatosur përgjegjëse për operacionet e mbrojtjes civile dhe duke ndihmuar autoritetet civile në përgjigjen ndaj katastrofave natyrore dhe emergjencave të tjera tani është trajnuar sipas standardeve të përcaktuara nga NATO. Deklarimi i aftësisë së plotë operacionale në 9 korrik 2013 nga Këshilli i Atlantikut të Veriut do të thotë që FSK-ja është plotësisht e aftë të kryejë detyrat e ngarkuara brenda mandatit të saj. FSK do të kryejë funksione jo-ushtarake të sigurisë që nuk janë të përshtatshme për policinë. Në terma më konkretë, kjo forcë prej afro 2200 personelësh do të merret me operacionet e kërkimit dhe shpëtimit, asgjësimin e mjeteve shpërthyese, kontrollin dhe pastrimin e materialeve të rrezikshme, luftimin e zjarrit dhe detyra të tjera të ndihmës humanitare.
Roli i NATO-s në krijimin e FSK-së ka qenë i dyfishtë: ndihma me formimin e saj — ngritja në këmbë, rekrutimi dhe trajnimi; dhe krijimin e një organizate të udhëhequr nga civilët për të mbikëqyrur dhe kontrolluar FSK-në. Një nga qëllimet kryesore ishte inkurajimi i të gjitha pakicave për t'u regjistruar, kështu që vëmendje e veçantë iu kushtua kryerjes së procesit të rekrutimit në dy gjuhë - shqip dhe serbisht. Rezultati ka qenë një forcë profesionale, multietnike, gjithë vullnetare, e cila duhet të vazhdojë të mbetet burim i stabilitetit rajonal. Pas deklarimit të aftësisë së plotë operacionale, NATO do të vazhdojë të mbështesë zhvillimin e FSK-së përmes Ekipit Ndërlidhës dhe Këshillëdhënës të NATO-s (NLAT), i përbërë nga një përzierje prej afërsisht 30 personel ushtarak dhe civil që do të ndihmojë në zhvillimin profesional të FSK-së.
Tranzicioni në Forcat e Armatosura të Kosovës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit].jpg)
Më 5 Mars 2014, Kryeministri Hashim Thaçi deklaroi se Qeveria e Kosovës kishte vendosur të themelonte një Ministri të Mbrojtjes dhe deri në vitin 2019, zyrtarisht të transformonte Forcat e Sigurisë së Kosovës në Forca të Armatosura të Kosovës e cila do të takohet të gjitha standardet e shteteve të NATO-s me synimin për t'u bashkuar me aleancën në të ardhmen. Ushtria e re do të ketë një buxhet vjetor prej 98 milion € dhe do të jetë e fortë me 5000 ushtarë aktivë dhe me 3000 rezervistë të tjerë, të përbërë nga forca tokësore, një roje kombëtare, komandat e logjistikës dhe stërvitjes.
Ministri i Forcave të Sigurisë së Kosovës Agim Çeku deklaroi se misioni i Forcave të Armatosura të Kosovës do të jetë "të mbrojë sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës, popullit të saj dhe pronës së tyre dhe të mbrojë interesat e Republikës së Kosovës". Ambasadori i Kosovës në Turqi, Avni Spahiu, deklaroi se "vendimi për krijimin e një ushtrie është marrë në konsultim me NATO-n dhe partnerët tanë dhe ushtria do të ketë një karakter mbrojtës pasi Kosova nuk ka aspirata territoriale".
Më 28 maj 2014, Presidentja Atifete Jahjaga i tha Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara se krijimi i Forcave të Armatosura të Kosovës do të ishte një proces i gjatë, që kërkon mbështetjen dhe pjesëmarrjen e të gjitha bashkësive etnike në Kosovë; ajo shtoi se qëllimi i saj do të ishte të kontribuojë në sigurinë e përgjithshme në Ballkan dhe u bëri thirrje të gjitha bashkësive etnike të marrin pjesë në proces. Në nëntor 2014, Agim Çeku deklaroi se Ushtria e Kosovës po vanohej "për shkak të vonesës në kushtetutën e parlamentit të Kosovës" por vendimi për të transformuar Forcën e Sigurisë së Kosovës në një Ushtri do të konfirmohet "në një nga seancat e para me konstituimin e tij "; ai gjithashtu vuri në dukje se ky transformim gëzon mbështetje në të gjithë vendin.
Më 18 tetor 2018, Kuvendi i Kosovës miratoi të shndërrojë Forcën e Sigurisë së Kosovës në Forcat e Armatosura të Kosovës brenda 10 viteve pasi 98 nga 120 deputetët votuan pro, dhe 22 të tjerët mbetën të munguar në votim, përfshirë 11 përfaqësues nga pakica serbe i cili bojkotoi votimin.
Më 14 dhjetor 2018, parlamenti i Kosovës miratoi transformimin e Forcës së Sigurisë së Kosovës në Forca të Armatosura të Kosovës, efektive menjëherë.
Reagimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Reagimet ndaj transformimit të FSK-së në FAK kanë qenë të ndryshme. Masa është parë me skepticizëm nga Serbia dhe nga zyrtarët e NATO-s, Bashkimit Evropian dhe të Kombeve të Bashkuara, por ajo është miratuar nga Shtetet e Bashkuara, si dhe qeveritë e Gjermanisë, Mbretërisë së Bashkuar dhe Francës.
Autoritetet serbe kanë thënë vazhdimisht se sipas të gjitha dokumenteve ndërkombëtare, dhe posaçërisht Rezolutës 1244 të KB, KFOR i udhëhequr nga NATO është formacioni i vetëm legal ushtarak në Kosovë së bashku me 999 personel ushtarak serb të garantuar me Rezolutën 1244. Jens Stoltenberg, Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, tha se nuk është i kënaqur që Kuvendi i Kosovës ka vendosur të transformojë FSK-në në Ushtri, megjithë shqetësimet nga aleanca, duke shtuar se "kjo lëvizje vjen në kohën e gabuar". Gjithashtu, Federica Mogherini, shefja e politikës së jashtme të Bashkimit Evropian ka shprehur keqardhje për lëvizjen e Kosovës për të formuar një ushtri të re. Për më tepër, Antonio Guterres, Sekretari i Përgjithshëm i KB, shprehu shqetësim të thellë mbi vendimin e autoriteteve të Kosovës, duke u kërkuar "të gjitha palëve të interesuara" të ushtrojnë përmbajtje.
Nga ana tjetër, Shtetet e Bashkuara mbështesin plotësisht masën. Në një deklaratë, Ambasada Amerikane në Kosovë deklaroi se Kosova është një komb sovran, dhe si e tillë, lejohet të ketë një forcë për të mbrojtur territorin e saj. Ata konfirmuan se Shtetet e Bashkuara do të vazhdojnë të mbështesin zhvillimin e FAK dhe se ata presin që bashkëpunimi i FAK dhe NATO të vazhdojë. SH.B.A. Ambasadori në Kosovë, Philip S. Kosnett e quajti transformimin një lëvizje historike.
Deklarata e Misionit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Detyrat e tilla do të përfshijnë operacionet e kërkimit dhe shpëtimit; asgjësimin e mjeteve shpërthyese (çminimi dhe heqja e UXO); kontrollin dhe pastrimin e materialeve të rrezikshëm; duke luftuar me zjarrin; dhe detyra të tjera të ndihmës humanitare.
Ministria për Forcën e Sigurisë së Kosovës (MFSK) është përgjegjëse për ushtrimin e kontrollit civil mbi Forcën, përfshirë menaxhimin dhe administrimin. Përmban një përzierje të personelit civil dhe të FSK-së dhe është përgjegjës, përmes Kryeministrit, para Kuvendit të Kosovës.
Misioni i MFSK-së, i cili është edhe Shtabi i FSK-së i nivelit më të lartë, është të formulojë, zbatojë, vlerësojë dhe zhvillojë politikat dhe aktivitetet e FSK-së brenda një kornize të qeverisjes demokratike dhe në përputhje me Kushtetutën dhe ligjet e Republikës së Kosovës.
Personeli
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Çdo qytetar i Kosovës mbi moshën 18 vjeç ka të drejtë të shërbejë në Forcën e Sigurisë së Kosovës. Anëtarët aktivë të Forcës së Sigurisë së Kosovës nuk lejohen ligjërisht të kandidojnë, ose të shërbejnë në Kuvendin e Kosovës. Anëtarësimi i Forcës së Sigurisë së Kosovës kërkohet të pasqyrojë përbërjen etnike të vendit. Anëtarët e Forcës së Sigurisë mbrohen nga diskriminimi në bazë të gjinisë ose përkatësisë etnike.
Ministria e Mbrojtjes e Republikës së Kosovës ka ndërmarrë hapa aktivë për rekrutimin e grave në Forcën e Sigurisë. Që nga viti 2015, gratë përbëjnë rreth 8.52% të anëtarëve të shërbimit të uniformuar të Forcës së Sigurisë dhe 32% të Ministrisë në tërësi. Nga 203 gra me uniformë në Forcën e Sigurisë, 21 janë oficere; gruaja me gradën më të lartë në Forcën e Sigurisë është Gjeneral Brigade.
Një ligj i ri ose ndryshimi kushtetues për Forcën e Sigurisë së Kosovës siguron një numër më të madh të personelit për FSK-në, rreth 5,000 ushtarë aktivë dhe 3,000 rezervistë.
Minoritetet etnike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pakicat etnike të Kosovës inkurajohen të regjistrohen në Forcën e Sigurisë së Kosovës me kushtetutën e Kosovës që kërkon integrimin e komuniteteve të pakicave etnike në Forcën e Sigurisë së Kosovës. Në Prill 2013, 179 pjestarë apo 8.2% e personelit ushtarak të FSK-së vinin nga pakicat, pjesa tjetër ishin shqiptarë etnikë. Në maj 2014, Presidentja kosovare Atifete Jahjaga i vuri në dukje Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara se 9% e FSK-së ishin nga komunitetet pakicë. Në korrik 2018, 40 nga 137 serbë dhanë dorëheqjen e tyre nga FSK-ja. Ish-Ministri i FSK-së atëkohë z.Rrustem Berisha deklaroi se personeli në fjalë ishte nën presion nga Beogradi dhe se kishte marrë "shantazhe dhe kërcënime" duke ju shkelur të drejtat e njeriut.
Struktura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Forca Tokësore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Armët e zjarrit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.jpg)
.JPG)
Automjetet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]| Fotografia | Emri | Vendi i Prodhimit | Numri | Shënime | Referime | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Motoçikleta | ||||||
 |
Can-Am BRP Outlander |  Kanadaja
|
||||
 |
Lynx Ranger 1200 |  Finlanda
|
Jo i disponueshëm | |||
| Autoblinda | ||||||
|
M1117 Guardian | SHBA
|
55 | [4] | ||
 |
Humvee | SHBA
|
200+ | [5][6] | ||
|
BMC Kirpi | Turqia
|
10 | [7] | ||
|
BMC Vuran | Turqia
|
33 | [7] | ||
|
Otokar Cobra | Turqia
|
80 | [8][9] | ||
 |
Otokar Akrep | Turqia
|
3 | [7] | ||
|
Achleitner | Austria
|
3 | |||
|
Mercedes-Benz G Class | Gjermania
|
150 | |||
|
Land Rover Defender | .svg){kind=small} Britania e Madhe
|
100+ | |||
|
Jeep | SHBA
|
||||
| FNSS ACV-15 | Turqia
|
60 | Ministri i Mbrojtjes ka përmendur se Kosova do të pajiset me ACV-të turke. | |||
| Kamionë | ||||||
|
Mercedes-Benz NG 1017A | Gjermania
|
250 | |||
 |
Mercedes-Benz Unimog | Gjermania
|
||||
|
Iveco Trakker | Italia
|
100 | |||
 |
Iveco 8X8 | Italia
|
||||
 |
FMTV | SHBA
|
15 | |||
 |
MB Man | Gjermania
|
15 | |||
 |
Stacioni i kontrollit tokësor UAV | Turqia
|
2 | |||
.jpg)
Targat e Automjeteve
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Forca Ajrore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]| Fotografia | Emri | Origjina | Numri | Shenime | Referime | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Automjetet luftarake ajrore pa pilot (UCAV) | ||||||
|
Baykar Bayraktar TB2 | Turqia
|
5 | [10][11] | ||
 |
Baykar Bayraktar Akinci | Turqia
|
7 | |||
| Automjetet ajrore pa pilot (UAV) | ||||||
 |
STM Alpagu | Turqia
|
100 | |||
| AAI RQ-7 Shadow | SHBA
|
Jo i disponueshëm | ||||
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ https://mfpt.rks-gov.net/Buxheti/Page/326 Qarkorja Buxhetore 2024-02 - Niveli Qendror
- ^ a b "FSK Blen Armët e Para" [FSK Money Buys Weapons]. Gazeta Express. Kosovo: MediaWorks. 10 shkurt 2010. Arkivuar nga origjinali më 13 shkurt 2010.
- ^ "Contract Awards Notice 21700/16/030/115" (PDF). Ministry for the Kosovo Security Force. 9 qershor 2016. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 16 gusht 2016. Marrë më 26 korrik 2016.
- ^ "Kosovo Receives 55 Armored Vehicles Donated By U.S." RadioFreeEurope/RadioLiberty (në anglisht). Marrë më 2022-04-28.
- ^ "Humvees Shine Headlights On Kosovo's Controversial Vote On Army". RadioFreeEurope/RadioLiberty (në anglisht). Marrë më 2022-04-28.
- ^ Njekomb.com (2021-09-02). "Sa mjete ushtarake të tipit Humvee ka Ushtria e Kosovës?". Njekomb.org (në anglishte amerikane). Marrë më 2022-04-28.[lidhje e vdekur]
- ^ a b c Top News - FSK-ja blen 14 autoblinda turke/ Kosova, shteti i parë i huaj që merr këto mjete 4x4 (në anglisht), arkivuar nga origjinali më 2021-12-15, marrë më 2021-07-13
- ^ "Turqia: Kosova duhet të ketë ushtri". Arkivuar nga origjinali më 24 shtator 2015. Marrë më 2 gusht 2015.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ministry for the Kosovo Security Force (24 qershor 2016). "43 members of the First Battalion of RRB completed two–months training with armored vehicle "KOBRA"". Press release. Archived from the original on 16 gusht 2016. https://web.archive.org/web/20160816120328/http://www.mksf-ks.org/?page=2,24,1698#.V38eUJMrK88. Retrieved 7 korrik 2016.
- ^ "Kosova blen dronë Bayraktar". Radio Evropa e Lirë. 2023-07-16. Marrë më 2024-08-28.
- ^ "Kosovo buys Turkish Bayraktar drones". https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/kosovo-buys-turkish-bayraktar-drones-2023-07-16/ (në anglisht). Reuters.
{{cite journal}}: Lidhje e jashtme në|journal=|date=(Ndihmë!)