Iso-Polifonia
Kënga polifonike e Epirit është një formë e polifonisë tradicionale popullore e praktikuar midis shqiptarëve, arumunëve, grekëve dhe më parë midis maqedonasve etnikë në Shqipërinë e Jugut dhe Greqinë veriperëndimore.[1][2] Kënga polifonike e Epirit nuk duhet ngatërruar me varietete të tjera të këndimit polifonik, siç janë këngët jodeling të rajonit të Muotatalit, ose Cantu a tenore e Sardenjës.[3] Studiuesit e konsiderojnë një traditë të vjetër, e cila ose e ka origjinën nga epoka e lashtë greke[4] dhe trako-ilire,[5] ose epoka bizantine, me ndikime nga muzika bizantine.[6]
Muzika polifonike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në Greqi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Tek grekët, kënga polifonike gjendet në pjesën veriore të rajonit grek të Janinës;[7][8] në Ano Pogoni, (Ktismata, Dollo, Parakalamos) dhe disa fshatra në veri të Konicës), si dhe në shumë pak fshatra. në verilindje të Thesprotisë (Çamanda, Leja, Baburi, Pavlla).[9] Midis pakicave greke në Shqipërinë e Jugut (Epiri i Veriut),[10] këndimi polifonik kryhet në rajonet e Dropullit, Pogonit (Kato Pogoni) (Poliçanit) dhe në qytetet Delvinë, Himara, Sarandë dhe Gjirokastër.[11]
Grupet polifonike greke mund të përfshijnë gjashtë pjesë të ndryshme: marrës (partis), rrotullues (gyristis), rrotullues (klostis), isokrates, rihtis (ai që "i bie" zërin) dhe parathënës (prologis). Këngët interpretohen në dy (marrës dhe tornues ose marrës dhe isokrat), tre, katër ose pesë zëra. Në këngën pesëzërëshe janë të pranishme të gjitha pjesët, ndërsa roli i tjerrësit dhe i rihtisit kryhet nga një pjesë. Zëri kryesor, marrësi, mund të këndohet nga burra ose gra, por mund të alternohet edhe mes tyre. Grupet polifonike greke zakonisht përbëhen nga 4 deri në 12 persona.[12]
Midis grekëve një lloj i dytë i këndimit polifonik, i ndryshëm në vrazhdësi maksimale, kryhet gjithashtu në Karpathos dhe Pontos.[13]
Në vitin 2020, Karvani Polifonik, i cili është një projekt grek me qëllim kërkimin, ruajtjen dhe promovimin e këngës polifonike epiriane që nga viti 1998, u përfshi në Listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të UNESCO-s të praktikave të mira mbrojtëse.[14][15]
Në Shqipëri
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Tek shqiptarët, të katër krahinat e Myzeqesë, Toskerisë, Çamërisë dhe Labërisë kanë pjesë të kulturës së tyre këngën polifonike. Tek shqiptarët një formë e ngjashme e të kënduarit polifonik gjendet edhe në Shqipërinë veriore në zonën e Peshkopisë, komunitetet shqiptare të Kaçanikut në Kosovë, zonat e Pollogut, Tetovës, Kërçovës dhe Gostivarit në Maqedoninë e Veriut dhe rajonin e Malësisë në Shqipërinë veriore dhe Mali i Zi jugor.[16]
Rajoni i Labërisë është një trevë e veçantë e njohur për këngën shumëpalëshe dhe shtëpi e shumë zhanreve të ndryshme si ajo e pleqërishtes. Këngët mund të jenë dy, tre ose katër pjesësh. Këngët dypjesëshe këndohen vetëm nga femrat. Këngët me tre pjesë janë më të përhapura dhe mund të këndohen nga burra dhe gra. Këngët katërpjesëshe janë specialitet Labëria. Hulumtimet kanë treguar se këngët katërpjesëshe kanë ardhur pas tri pjesëve dhe se ato janë forma më komplekse e të kënduarit polifonik.[17]
Festivali Folklorik Kombëtar i Gjirokastrës, është mbajtur çdo pesë vjet në muajin tetor, duke filluar nga viti 1968 dhe zakonisht ka përfshirë shumë këngë polifonike.[18]
Iso-polifonia shqiptare është përfshirë në listën e trashëgimisë kulturore jomateriale të UNESCO-s.[19]
Tradita e të kënduarit polifonik është kontestuar dhe përdorur nga të dyja anët e kufirit grek dhe shqiptar në mënyrë nacionaliste.[20]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Bart Plantenga. Yodel-ay-ee-oooo. Routledge, 2004. ISBN 978-0-415-93990-4, p. 87 Albania: "Singers in Pogoni region perform a style of polyphony that is also practised by locals in Vlach and Slav communities [in Albania].
- ^ Engendering Song: Singing and Subjectivity at Prespa by Jane C. Sugarman,1997,ISBN 0-226-77972-6,page 356,"Neither of the polyphonic textures characteristic of south Albanian singing is unique to Albanians.The style is shared with Greeks in the Northwestern district of Epirus (see Fakiou and Romanos 1984) while the Tosk style is common among Aromanian communities from the Kolonje region of Albania the so called Faserotii (see Lortat-Jacob and Bouet 1983) and among Slavs of the Kastoria region of Northern Greece (see N.Kaufamann 1959 ). Macedonians in the lower villages of the Prespa district also formerly sang this style "
- ^ Engendering Song: Singing and Subjectivity at Prespa by Jane C. Sugarman,1997,ISBN 0-226-77972-6,page 356,A striking counterpart from outside the Balkans is the polyphonic Yodeling of juuzli from the Muotatal region of Switzerland
- ^ Nitsiakos, Vassilis; Mantzos, Constantinos (2017). "Negotiating Culture: Political Uses of Polyphonic Folk Songs in Greece and Albania". përmbledhur nga Tziovas, Dimitris (red.). Greece and the Balkans: Identities, Perceptions and Cultural Encounters Since the Enlightenment (në anglisht). Taylor & Francis. fq. 200. ISBN 978-1-351-93218-9.
- ^ Shetuni, Spiro J. (2014-01-10). Albanian Traditional Music: An Introduction, with Sheet Music and Lyrics for 48 Songs (në anglisht). McFarland. ISBN 978-0-7864-8630-4.
- ^ Koço, Eno (2021). Albanian Identity in History and Traditional Performance (në anglisht). Cambridge Scholars Publishing. fq. 113–114. ISBN 978-1-5275-7189-1.
- ^ Ricky Holden, Mary Vouras: Greek Folk Dances, 1965, page 10
- ^ Simon Broughton, Mark Ellingham: World Music: The Rough Guide, 1999, ISBN 1-85828-635-2, page 149
- ^ Athinoula, Gkika (1 janar 2014). Τεχνικές ηχογράφησης της ηπειρωτικής παραδοσιακής μουσικής (në greqisht). Technological Educational Institute of Ionian Islands. fq. 15. Arkivuar nga origjinali më 20 shkurt 2017. Marrë më 20 shkurt 2017.
- ^ Simon Broughton, Mark Ellingham: World Music: The Rough Guide, 1999, ISBN 1-85828-635-2, page 5, 127
- ^ Ardian Ahmedaja, Gerlinde Haid. European voices: Multipart singing in the Balkans and the Mediterranean. Böhlau Verlag Wien, 2008 ISBN 978-3-205-78090-8, p. 267.
- ^ Paraskevi, Kanellatou. "Το Ελληνόφωνο Πολυφωνικό Τραγούδι στο Νότιο Τμήμα της Επαρχίας Πωγωνίου στην Ήπειρο" [Këndimi polifonik grek i krahinës së Pogonit jugor në Epir]. ResearchGate (në greqisht). ERKET e-Journal, Vol.: 1, Jul. 2010. fq. 5, 16. Marrë më 20 shkurt 2017.
- ^ Ardian Ahmedaja, Gerlinde Haid. European voices: Multipart singing in the Balkans and the Mediterranean. Böhlau Verlag Wien, 2008 ISBN 978-3-205-78090-8, p. 283.
- ^ "UNESCO - Polyphonic Caravan, researching, safeguarding and promoting the Epirus polyphonic song". www.unesco.org (në anglisht). Marrë më 2021-04-12.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ "Ιστορικό". www.polyphonic.gr (në greqisht). Marrë më 2021-05-16.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) - ^ European voices: Multipart singing in the Balkans and the ..., Volume 1 By Ardian Ahmedaja, Gerlinde Haid page 210, 243-44 [1]
- ^ European voices: Multipart singing in the Balkans and the ..., Volume 1 By Ardian Ahmedaja, Gerlinde Haid pages 214-215 [2]
- ^ European voices: Multipart singing in the Balkans and the ..., Volume 1 By Ardian Ahmedaja, Gerlinde Haid page 241 [3]
- ^ "UNESCO Culture Sector - Intangible Heritage - 2003 Convention" (në anglisht). Unesco.org. Marrë më 2013-09-22.
- ^ Notes from the Balkans: Locating Marginality and Ambiguity on the Greek-Albanian Border,2005,ISBN 0-691-12199-0,page Back matter ,"... the appropriate manner(Adkins 2002; Adkins and Lury 1999; Skeggs 1997). 16. Theodosiou (2003); Nitsiakos and Mantzos (2003) note that polyphonic singing has become one of those traditions that is argued about by nationalist folklorists on both sides of the border, .."