Jump to content

Pashallëku i Janinës

Coordinates: 39°40′N 20°51′E / 39.667°N 20.850°E / 39.667; 20.850
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Pashalleku i Janines)
Pashallëku i Janinës
Πασαλίκι των Ιωαννίνων (Greqisht)
1787–1822
Pashallëku i Janinës në masën e tij më të madhe
Pashallëku i Janinës në masën e tij më të madhe
GjendjaProvinca autonome, de fakto e pavarur[1][2][3][4]
KryeqytetiJanina
39°40′N 20°51′E / 39.667°N 20.850°E / 39.667; 20.850
Gjuhët zyrtareGreqisht (Demotik)
Shqip (Toskërishtja)
Turqisht (Osmanisht)
Gjuhët tjeraArumunisht
Grupet etnike
Grekët
Shqiptarët
Arumunët
Turqit
Besimi
Kisha Ortodokse Lindore
Islami Synit
Sufizmi
Qeveria
Lloji i qeverisjesPashallëku
Pasha 
• 1787–1822
Ali Pashë Tepelena
Epoka historikePeriudha e hershme moderne
• Themeluar
1787
• Shpërbërë
1822
Të dhëna të tjera
Paraprirë nga		 Pasuar nga
Ejaleti i Janinës
Pashallëku i Beratit
Ejaleti i Janinës
Republika e Parë Helenike

Pashallëku i Janinës, (1787-1822) ishte një pashallëk autonom dhe de fakto i pavarur në Perandorinë Osmane. Mbulonte zona të mëdha të Greqisë, Shqipërisë, dhe Maqedonisë së Veriut. Pashallëku fitoi një shkallë të lartë autonomie nën sundimtarin shqiptar osman Ali Pashë Tepelena, megjithëse kjo nuk u njoh kurrë zyrtarisht nga Perandoria Osmane. Bërthama e saj ishte Ejaleti i Janinës, me qendër qytetin e Janinës në Epir. Në kulmin e saj, Ali Pasha dhe djemtë e tij sunduan mbi Shqipërinë Jugore dhe Qendrore; shumicën e Greqisë kontinentale: Epiri, Thesalia, Maqedonia Perëndimore, Maqedonia Qendrore-Perëndimore, Greqia Kontinentale (me përjashtim të Atikës) dhe Peloponezi; dhe pjesë të Maqedonisë së Veriut jugperëndimore rreth Ohrit dhe Manastirit.[5][6][7]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Themelimi (1784–87)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ali Pasha nga Louis Dupré
Një Ferman i lëshuar nga sundimtari shqiptar osman Ali Pasha më 1810 dhe i shkruar në greqisht. Ali përdori greqishten për të gjitha marrëdhëniet e tij oborrtare.[8]

Ali Pasha erdhi për herë të parë në pushtet si kur u emërua mytesarif i Janinës në fund të vitit 1784 ose në fillim të vitit 1785, por shpejt u shkarkua, duke u rikthyer në detyrë vetëm në fund të vitit 1787 ose në fillim të vitit 1788.[9] Aliu fitoi kontrollin e Delvinës dhe u bë sundimtar i sanxhakut të Delvinës në 1785, por nuk kishte kontroll të plotë të sanxhakut, me rajonet e Himarës (1797) dhe Gjirokastrës (1811) që u morën më vonë. Krahas kësaj, rajonet e Margëlliçit dhe Ajdonatit, që binin në sanxhakun e Delvinës dhe të Fanarit, brenda sanxhakut të Janinës (të pushtuar më vonë nga Aliu), sundoheshin nga pronarë shqiptarë çamë, si Hasan Çapari, i cili mbeti në konflikt me Ali Pashën përgjatë pjesës më të madhe të ekzistencës së Pashallëkut.[10]

Në 1787 Ali Pasha mori nën kontroll sanxhakun e Tërhallës, i cili më vonë iu dha zyrtarisht për mbështetjen e tij për luftën e sulltanit kundër Austrisë. Menjëherë më pas, në 1787 ose 1788, ai mori kontrollin e qytetit të Janinës dhe e shpalli veten sundimtar të sanxhakut, i cili mbeti baza e tij e pushtetit për 34 vitet e ardhshme.[11] Kjo shënoi fillimin e Pashallëkut të Janinës, me Aliun që u vetëquajt Pasha i Janinës dhe ia delegoi titullin Pasha i Tërhallës djalit të tij, Veliut.[12] Në këtë pikë, sanxhakët e Delvinës, Tërhallës dhe Janinës përbënin pashallëkun.[13]

Ashtu si udhëheqës të tjerë rajonalë gjysmë të pavarur që u shfaqën në atë kohë, si Osman Pazvanogllu, ai përfitoi nga një qeveri e dobët osmane për të zgjeruar territorin e tij derisa fitoi de fakto kontrollin mbi pjesën më të madhe të Shqipërisë dhe Greqisë kontinentale, qoftë drejtpërdrejt ose nëpërmjet djemve të tij.[14]

Lufta Ruso-Turke (1787-1792)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Duke përfituar nga një tjetër luftë ruso-turke që filloi në 1787, Aliu aneksoi rajonet e Konicës (në sanxhakun e Janinës) dhe Libohovës, Përmetit dhe Tepelenës (nga sanxhaku i Vlorës) në Pashallëk gjatë viteve 1789-1791. Gjatë kësaj periudhe ai bleu edhe Nartën, duke i dhënë Pashallëkut daljen në brigjet e detit Jon nëpërmjet Gjirit të Artës. Në vitin 1789, qyteti arumun Voskopoja, brenda sanxhakut të Elbasanit, u plaçkit dhe u shkatërrua.[15][16] Gjithashtu në 1789, Aliu pushtoi për herë të parë Konfederatën gjysmë të pavarur të Suliotëve në perëndim të sanxhakut të Janinës, pas mobilizimit të 2200 suliotëve në mars 1789 kundër pashallëqëve dhe myslimanëve të Rumelisë.[17] Një fushatë e dytë kundër Suliotëve u zhvillua në 1790. Gjatë këtyre dy fushatave, Pashalik pushtoi disa vendbanime Parasuli, por në fund u zmbraps nga rajoni qendror i Sulit.[18]

Duke filluar nga viti 1788, Aliu u përpoq të merrte nën kontroll sanxhakun e Karli-Elit, duke pushtuar përfundimisht në tetor 1789. Qeveria osmane ka reaguar duke i dhënë të gjithë sanxhakun e Karli-Eli (minus voevodalik e Mesollonjës) si një Hass personal ndaj Sulltaneshës Mihrişah Valide, nëna e Sulltan Selimit III, e cila pengoi Ali Pashën nga aneksimi i territorit. Sanxhaku u mor përfundimisht në 1806, pas vdekjes së Mihrişah vitin e kaluar.[19]

Lufta e vazhdueshme kundër Sulit (1792–1793)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas përfundimit të Luftës Ruso-Turke në 1792, Aliu i ndërpreu ekspansionet e tij për të shmangur pasojat prej Sulltan Selimit III. Gjithashtu, forcat e tij morën pjesë zyrtarisht në anën e Portës në një fushatë kundër Shkodrës në 1793.[20] Pavarësisht përfundimit të Luftës Ruso-Turke dhe zgjerimit të territoreve të tij, disfata e pashallëkut kundër suliotëve rezultoi në obsesionin e Aliut për të pushtuar Konfederatën.[18] Ai filloi një fushatë tjetër në korrik 1792, duke dërguar 8,000-10,000 shqiptarë nga Pashallëku për të marrë territorin, me suliotët që mblodhën 1300 burra, por u mundën përsëri. U bë një marrëveshje paqeje, me shkëmbimin e të burgosurve dhe pengjeve dhe fshatrat e Parasulit të pushtuara në dy vitet e mëparshme u kthyen te Suliotët.[21]

Gjatë konfliktit Janina-Suli, himariotët kishin mbështetur suliotët. Si hakmarrje, Ali Pasha udhëhoqi një bastisje kundër qytetit të Himarës në 1797 dhe më shumë se 6000 civilë u masakruan.[22]

Aleanca dhe Lufta me Francën (1797-1780)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1797, Franca pushtoi Venedikun dhe fitoi nga kjo kontrollin mbi ishujt e Jonit dhe disa zotërime bregdetare në Epir (Parga, Preveza, Vonica, Butrinti, dhe Gumenica), duke i bërë ata fqinjë me pashallëkun. Për të fituar më tej akses në detin Jon, Aliu krijoi një aleancë me Napoleonin I të Francës po atë vit, i cili kishte vendosur Francois Pouqueville si konsullin e tij të përgjithshëm në Janinë.[23] Ai mori municion dhe këshilltarë ushtarakë nga francezët. Megjithatë, pak më vonë në 1798 Perandoria Osmane hyri në luftë me Francën pas pushtimit të Egjiptit. Ali Pasha u përgjigj duke pushtuar territoret bregdetare franceze të Butrintit dhe Gumenicës (shtuar në sanxhakun e Delvinës), Prevezës (shtuar në sanxhakun e Janinës) dhe Vonicës, me Pargën që mbeti si zotërimi i vetëm francez në Greqinë kontinentale.[24] Garnizoni francez në Prevezë u shkatërrua në betejën e Nikopolit, e cila u ndoq me një masakër. Pas kapjes së Prevezës, Aliu siguroi neutralitetin e suliotëve (të cilët vareshin nga Preveza dhe Parga e kontrolluar nga francezët për furnizime me bagëti dhe municione) nëpërmjet ryshfeteve ndaj krerëve të tyre, gjë që shkaktoi edhe konflikt të brendshëm midis fiseve suliote.[25] Një forcë e kombinuar ruso-osmane pushtoi Ishujt Jonian gjatë viteve 1799-1780, duke rezultuar në krijimin e Republikës Septinsulare.

Luftërat Suliote (1799–1803)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1799, pashallëku ishte në rivalitet me Pashallëkun e Beratit në veri, i cili, ashtu si Pashallëku i Janinës, ishte gjithashtu kryesisht i pavarur. Veç kësaj, brenda Pashallëkut kishte disa rajone gjysmë të pavarura që përbënin kërcënim për sundimin e Ali Pashës: rajoni i Delvinës, në veri të sanxhakut të Delvinës; Çamëria, në jug të sanxhakut të Delvinës dhe në hyrje të sanxhakut të Janinës; dhe Konfederata Suliote, në perëndim të sanxhakut të Janinës. Rusët kërkuan shpejt të dobësonin ndikimin e pashallëkut në rajon, duke treguar mbështetje për rajonet e lartpërmendura. Ali Pasha u përgjigj po atë vit duke nënshtruar përkohësisht bejlerët e tre rajoneve (Beratit, Delvinës dhe Çamërisë).[26] Ai aneksoi gjithashtu rajonin fqinj Himarën në sanxhakun e Delvinës dhe vendosi marrëdhënie të mira me himariotët. Ai financoi vepra të ndryshme publike dhe kisha, dhe ndërtoi një kishë të madhe përballë Kalasë së Porto Palermos.

Pas kësaj, një fushatë u nis kundër Suliotëve në vjeshtën e 1799, [27] por kjo me sa duket dështoi. Një fushatë tjetër u ngrit në qershor-korrik 1800, me Pashallëkun që mblodhi 11.500 burra. Megjithatë, një sulm i drejtpërdrejtë mbi Konfederatën Suliote dështoi, duke rezultuar që Aliu të rrethonte fshatrat bërthamë të Sulit duke ndarë territoret Suli dhe Parasuli. Për dy vjet, Suliotët mundën t'i rezistonin rrethimit duke kontrabanduar furnizime nga Parga, Ajdonati dhe Margëlliçi. Suliotët kërkuan ndihmë shtesë nga Republika Septinsulare, por Aliu u përgjigj duke kërcënuar zotërimin Pargës prej Republikës.[28] Ndihma u sigurua më vonë në fshehtësi në 1803. Në prill 1802, një korvetë franceze në Pargë i furnizoi suliotët me ushqime, armë dhe municione, duke siguruar një pretekst për një fushatë të re të Aliut kundër Suliotëve.[29]

Pas katër vitesh konflikti, në 1803 Ali Pasha ngriti forcat shqiptare nga Epiri dhe Shqipëria e Jugut për një sulm përfundimtar ndaj Konfederatës së Sulit. Në këtë pikë, situata në Suli ishte e rëndë për shkak të mungesës së furnizimeve.[28] Lufta Suliote e 1803 rezultoi në pushtimin e të gjithë territorit të Suliotëve dhe përfshirjen e tij në Pashallëk, me dëbime dhe mizori kundër suliotëve.[27] Disa Suliotë ikën në Pargë, por u detyruan të kalonin detin në Republikën Septinsulare në mars 1804 pasi Aliu kërcënoi të sulmonte qytetin.[30][28] Më parë, në nëntor 1803, u nënshkrua një traktat midis Pashallëkut të Janinës dhe Republikës Septinsulare.[31]

Konflikti me Rusinë dhe Francën (1804-1809)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në ankth për të zgjeruar ndikimin e saj në kontinentin grek, Rusia nënshkroi aleanca me bejlerët himariotë dhe çamë më 27 qershor 1804, të cilët ishin rivalë të Ali Pashës. Për më tepër, Rusia mobilizoi refugjatët Suliot në Republikën Septinsulare për një ofensivë kundër Pashallëkut, por kjo u ndërpre kur Ali Pasha mësoi për planet ruse dhe një skuadron detar osman bëri një paraqitje të papritur pranë Korfuzit.[30]

Për shkak të zgjerimit agresiv të Ali Pashës, u krijua një përçarje midis Pashallëqeve dhe Perandorisë Osmane. Si rezultat, Aliu u përpoq të bënte aleanca me fuqitë e huaja evropiane. Në 1806, Aliu hyri përsëri në një aleancë me Napoleonin I pasi iu premtua Korfuzi dhe ngushticat e tij, dhe përsëri u bë armik me Rusinë në fillimin e një Lufte tjetër Ruso-Turke në 1806. Mirëpo, këto premtime nuk u realizuan dhe kështu marrëdhëniet mes pashallëkut dhe Francës më vonë përfunduan.[32]

Në vitin 1806, Aliu dërgoi forca nën komandën e djemve të tij Veli Pasha dhe Muhtar Pasha për të ndihmuar përpjekjet osmane në mposhtjen e kryengritjes së parë serbe në sanxhakun e Smederevës. Më 1813, rebelimi u shtyp nga ushtria osmane, kryesisht e përbërë nga boshnjakë, nga Pashallëku i Bosnjës, dhe shqiptarë, nga Pashallëqet e Shkodrës dhe Janinës.

Në vitin 1807, pas hyrjes së Republikës Septinsulare (një vasal nominalisht osman) në Luftën e fundit Ruso-Turke në anën e Rusisë, Aliu dërgoi forcat nën Veli Pashën për të sulmuar Republikën.[33] Lefkadha u sulmua në pranverën e vitit 1807, me mbështetjen e Napoleonit dhe Santa Maura të rrethuar, por mbrojtësit, të përforcuar nga forcat suliote dhe ruse, zmbrapsën forcat e Pashallëkut.[31][31]

Pas Traktatit të Tilsit në korrik 1807, Napoleoni i dha Aleksandrit I, Perandorit të Rusisë, planin e tij për të shpërbërë Perandorinë Osmane, dhe në këmbim Rusia ia dorëzoi Francës Ishujt Jonian dhe Pargën, duke rivendosur sundimin francez. Si rezultat, Aliu u bashkua me britanikët. Makinacionet e tij u lejuan nga qeveria osmane në Stamboll nga një përzierje e përshtatshmërisë – mendohej më mirë ta kishin Aliun si gjysmë aleat sesa si armik – dhe dobësisë, pasi qeveria qendrore nuk kishte fuqi të mjaftueshme për ta larguar atë në atë kohë. 

Ndërmjet viteve 1807-12, Veliu sundoi si Pasha i Ejaletit të Moresë, dhe në një datë të panjohur Myhtari u bë Pasha i Inebahtit, duke rezultuar në përfshirjen e të dy rajoneve në Pashallëk.[34]

Teksa marrëdhëniet me Francën përkeqësoheshin, Ali Pasha kërkoi marrjen e Pargës, vendbanimi i fundit në Epir që nuk ishte nën kontrollin e tij. Si kundërpërgjigje, francezët bënë dy herë plane për të pushtuar Pashallëkun. I pari, e regjistruar nga Teodor Kollokotroni, përfshinte përdorimin e Regjimentit Shqiptar, të mbështetur nga artileria franceze dhe çamët të rekrutuar nga Ali Farmaki, për të pushtuar Morenë, e cila në atë kohë (rreth vitit 1809) ishte pjesë e Pashallëkut nën sundimin e Veli Pashës. Në vend të tij ata do të instalonin një qeveri të përzier kristian-myslimane, ndërsa francezët negociuan me Portën për të siguruar miratimin e saj. Sipas Kollokotronit, plani do të realizohej në vitin 1809, por u pengua nga pushtimi britanik i Zakinthos, Qefalonisë, Kythirës dhe Itakës, po atë vit.[35][36]

Përpjekja e dytë përfshinte një detashment prej 25 burrash të Regjimentit Shqiptar, nën nënkolonelin Andrucis, të cilët u dërguan për të ndihmuar një revoltë himariotësh kundër forcave të Ali Pashës në tetor 1810. Anija e tyre u mbyt pranë Porto Palermos kur u sulmuan nga forcat e Aliut, ata u kapën dhe u burgosën në Janinë.[35]

Poeti Xhorxh Gordon Bajron, Baroni i 6-të Bajron vizitoi oborrin e Aliut në Janinë në 1809 dhe e regjistroi takimin në veprën e tij Çajld Harold.[37] Me sa duket, ai kishte ndjenja të përziera për despotin, duke vënë në dukje shkëlqimin e oborrit të Aliut dhe një ringjallje kulturore ortodokse që ai kishte inkurajuar në Janinë, të cilën Bajroni e përshkroi si "superior në pasuri, përsosje dhe mësim" ndaj çdo qyteti tjetër shqiptar. Megjithatë, në një letër drejtuar nënës së tij, Bajroni shprehu keqardhje për mizorinë e Aliut: "Lartësia e tij është një tiran i papenduar, fajtor për mizoritë më të tmerrshme, shumë trim, një gjeneral aq i mirë sa e quajnë atë "Bonaparti Muhamedan ..." por aq barbar sa ai është i suksesshëm, duke pjekur rebelë etj. ."[38]

Lufta me Beratin (1809)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1809, Ali Pasha pushtoi Pashallëkun e Beratit, i sunduar nga pashau shqiptar, Ibrahim Pasha. Kundër forcave të Ibrahim Pashës dhe vëllai i tij Sefir Beut, sundimtar i Vlorës, Aliu dërgoi Armatoles nga Thesalia. Pasi fshatrat u dogjën, fshatarët u grabitën dhe u varën, u bë paqja. Aliu i martoi djemtë e tij Myhtar Pasha dhe Veli Pasha me vajzat e Ibrahimit dhe territoret e Pashallëkut të Beratit i kaluan Myhtarit si pajë. Myhtari u bë guvernator i pjesës më të madhe të Shqipërisë së Mesme dhe një pjese të Maqedonisë perëndimore, duke rezultuar në një zgjerim të mëtejshëm të Pashallëkut të Janinës.[39] Myhtar Pasha u bë guvernator i territoreve të reja[40][33] Meqenëse Sefir beu kishte shfaqur cilësi që mund të ishin të rrezikshme më pas, Aliu kërkoi ta helmonte atë nga një mjek; dhe, sipas mënyrës së tij të zakonshme, ai vari agjentin e krimit, që të mos mbetej asnjë dëshmitar.[41] Ali Pasha kishte plane për të mposhtur Pashain e Beratit, për t'u bërë vezir i Epirit, për të luftuar me Sulltanin dhe për të marrë Kostandinopojën.[42]

Konsolidimi i pushtetit (1809–1820)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pavarësisht kundërshtimit francez, Aliu mori kontrollin e pjesës së mbetur të sanxhakut të Vlorës në 1810, pas vrasjes së Sefir Beut. Në vitin 1811, rajoni i Delvinës u ripushtua dhe rajoni i Gjirokastrës u aneksua, duke rezultuar në aneksimin e plotë të sanxhakut të Delvinës. Në këtë pikë, Pashallëku përbëhej nga e gjithë Shqipëria e Jugut, Epiri (me përjashtim të Pargës) dhe Thesalisë, si dhe pjesa më e madhe e Shqipërisë së Mesme dhe pjesëve të vogla të Maqedonisë, me të gjithë rivalët kryesorë rajonalë që ishin mundur. Këto zgjerime forcuan autonominë e rajonit, megjithatë mungesa e mbështetjes së huaj bëri që Pashallëku të ishte ende i varur nga Perandoria Osmane. Pashallëku ishte i përbërë nga një klasë dhe ushtri feudale shqiptare, me pushtetin e Aliut që sigurohej nga shumica greke. Vetë popullsia e Pashallëkut ishte kryesisht greke dhe shqiptare.[40]

Më 15 mars 1812, Aliu dërgoi trupa greke nën komandën e Thanasi Vajas për të shkatërruar fshatin shqiptar mysliman të Kardhiqit, pasi ndjekësit e tij myslimanë shqiptarë kishin refuzuar ta bënin këtë. Ky veprim ishte urdhëruar si hakmarrje për përdhunimin e nënës dhe motrës së tij, që kishte ndodhur në Kardhiq. Fshati u shkatërrua dhe 730 banorë të tij u vranë.[43][44][45]

Më 1812 vendbanimi i Agia, që i përkiste Pargës, u pushtua nga Daut Beu, nipi i Ali Pashës. Më pas ai masakroi dhe skllavëroi popullsinë vendase. Pasoi një rrethim i Pargës, por dështoi, ku Dauti u vra gjatë rrethimit.[46]

Deri në vitin 1815, britanikët kishin vendosur kontrollin e plotë të territoreve franceze të Ishujve Jonian dhe Pargës, duke krijuar Shtetet e Bashkuara të Ishujve Jon. Në vitin 1819, britanikët ia shitën qytetin e Pargës Ali Pashës (tema e pikturës së mëvonshme të Francesco Hayez Refugjatët e Pargës), duke rezultuar në aneksimin e tij në sanxhakun e Delvinës brenda Pashallëkut. Ky vendim ishte shumë i papëlqyer në mesin e popullatës kryesisht greke dhe pro-venedike të Pargës, të cilët refuzuan të bëheshin nënshtetas myslimanë dhe vendosën të braktisnin shtëpitë e tyre. Së bashku me vendasit, refugjatë Kleft dhe Suliot në Parga ikën në Korfuz.[47][48][49][50] Ali Pasha solli çamët vendas për të ripopulluar Pargën.[50]

Rënia (1820–22)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Xhamia e Feties - varri i Ali Pashës.

Në vitin 1820, Aliu urdhëroi vrasjen e Gasko Beut, një kundërshtar politik në Kostandinopojë.[51] Reformisti Sulltan Mahmudi II, i cili kërkoi të rivendoste autoritetin e Portës së Lartë, shfrytëzoi këtë rast për të lëvizur kundër Aliut duke urdhëruar rrëzimin e tij. Aliu refuzoi të jepte dorëheqjen nga postet e tij zyrtare dhe bëri një rezistencë të frikshme ndaj lëvizjeve të trupave osmane, duke ndihmuar indirekt Pavarësinë Greke, ndërsa rreth 20,000 trupa turke po luftonin kundër ushtrisë së frikshme të Aliut.[7]

Më 4 dhjetor 1820 Ali Pasha me trupat e tij shqiptare dhe suliotët formuan një koalicion antiosman, në të cilin suliotët kontribuan me 3000 ushtarë. Ali Pasha fitoi mbështetjen e suliotëve kryesisht sepse ai ofroi të lejonte kthimin e suliotëve në tokën e tyre dhe pjesërisht për shkak të thirrjes së Aliut bazuar në origjinën e përbashkët shqiptare.[52] Fillimisht koalicioni rezultoi i suksesshëm dhe arriti të kontrollonte pjesën më të madhe të rajonit, por kur trupat shqiptare myslimane të Ali Pashës u njoftuan për fillimin e revoltave greke në More, ata e braktisën atë.

Megjithatë, në janar 1822, agjentët osmanë vranë Ali Pashën dhe ia dërguan kokën Sulltanit.[37] Pas vdekjes së tij, pashallëku u shpërbë dhe u zëvendësua me Ejaletin e Janinës, i përbërë nga sanxhaqe të Janinës, Vlorës, Delvinës, dhe Prevezës. Në kulmin e tij, pashallëku kontrollonte rajonet e Elbasanit, Ohrit, Korçës, Selanikun perëndimor, Vlorën, Delvinën, Janinën, Tërhallën, Karli-Elit, Inebahti, Eğriboz, dhe Morenë.[53] Fortesat bregdetare të Porto Palermos, Sarandës, Butrintit, Pargës, Prevezës, Plagisë dhe Epahtoit kontrolloheshin nga Ali Pasha.[54]

Ekonomia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Territoret e Pashallëkut të Janinës janë karakterizuar nga një periudhë e gjatë tregtie ndërkombëtare, kryesisht me Italinë dhe në veçanti me Ankonën, Venedikun, Livornon dhe Padovën. Tregtia e Janinës bazohej në eksportimin e mallrave me vlerë të shtuar dhe bruto dhe importimin e artikujve luksozë perëndimor.[55]

Produktet tekstile të Janinës kishin një shpërndarje të gjerë tregtare. Gërshetat e mëndafshta, batanijet, shallet, fijet e arit dhe argjendit, dhe pantoflat dhe veshjet e qëndisura ishin ndër produktet kryesore tregtare të eksportuara në Itali dhe të shitura në të gjithë Ballkanin.[56]

Nga territori i Ali Pashës eksportoheshin gjerësisht edhe mallrat e papërpunuar. Në zonë kishte një industri të zhvilluar druri, e cila siguronte edhe rrëshirën që kishte një tregti të gjerë vendase. Për një periudhë të gjatë lëndë druri nga Epiri i Veriut dhe Shqipëria e Jugut eksportohej nga Janina në Tulon dhe përdorej nga francezët për ndërtimin e anijeve. Britanikët fituan kontrollin e Ishujve Jon në 1809; më pas ata u bënë partneri kryesor tregtar i rajonit, tregtia e lëndës drusore vazhdoi me anglezët. Janina eksportonte fruta si limon, portokall, lajthi të prodhuara në Artë, por edhe vaj ulliri, misër dhe duhan shqiptar, ky i fundit veçanërisht i kërkuar. Kuajt shqiptarë shiteshin dhe eksportoheshin në të gjithë Ballkanin.[57]

Janina funksionoi gjithashtu si qendër për shpërndarjen e shumë importeve nga rajone të ndryshme evropiane, të cilat silleshin në kryeqytetin e Pashallëkut me kalë nga portet e Adriatikut lindor si Preveza, Vlora dhe Durrësi.[57]

Shiko gjithashtu

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Albania and the surrounding world: papers from the British Albanian Colloquium, South East European Studies Association held at Pembroke College, Cambridge, 29–31 March 1994
  2. ^ Elsie 2012, pg. LVI: "... Ali Pasha, by using a skillful blend of diplomacy and terror, kept his region virtually independent until 1822."
  3. ^ Fleming 1999, pg 7: "...the nature and content of the diplomatic negotiations between these powers (France, Britain, Russia, Venice, and Austria) and Ali effectively demonstrate that at the turn of the century he was regarded, as he wished to be, as a de facto sovereign political entity."
  4. ^ Arafat, K.W. (1987). "A Legacy of Islam in Greece: 'Ali Pasha and Ioannina". Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies) (në anglisht). 14 (2): 176. JSTOR 194383. Marrë më 13 shtator 2021. Ali Pasha's creation of a virtually independent pashalik inevitable brought him into conflict with the Porte.
  5. ^ "Visualizing Ali Pasha Order: Relations, Networks and Scales". Stanford University. Arkivuar nga origjinali më 14 tetor 2022. Marrë më 11 shtator 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Fleming 1999: "From Ioannina, Ali ruled over a territory that when combined with the neighbouring pasaliks (gubernatorial districts) of his sons covered almost the entirety of what today is mainland Greece.
  7. ^ a b Fleming 1999
  8. ^ Fleming 2014
  9. ^ Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture. Earthlab. fq. 364. ISBN 978-960-233-187-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Malcolm 2020.
  11. ^ "Ali Pasha – the Lion of Ioánnina". Rough Guides (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 23 gusht 2021. Marrë më 2019-11-22.
  12. ^ Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture. Earthlab. fq. 337. ISBN 978-960-233-187-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Mikropoulos, 2008: 334, 337
  14. ^ Damianopoulos, Ernest N., 1928- (2012). The Macedonians : their past and present (bot. 1st). New York: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-137-01190-9. OCLC 795517743. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja) Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)
  15. ^ Anscom E. Frederick.
  16. ^ Katherine Elizabeth Fleming.
  17. ^ Vranousis, Sfyroeras, 1997, p. 247: A few months later, in March 1789, the chieftains of Souli Giorgis and Demetris Botsaris, Lambros Tzavellas, Nicholas and Christos Zervas, Lambros Koutsonikas, Christos Photomaras and Demos Drakos wrote to Sotiris declaring that they and their 2,200 men were ready to fight against Ali Pasha and "the Agarenoi in Roumeli".
  18. ^ a b Pappas, 1982, p. 252
  19. ^ Neratzis, Ioannis G. (25 korrik 2010). Το Σαντζάκιον του Κάρλελι (Κάρλι-ελί) στην περίοδο της Τουρκοκρατίας [The Sanjak of Karleli (Karli-eli) during the period of Turkish rule] (në greqisht). Nea Epochi. Arkivuar nga origjinali më 20 korrik 2011. Marrë më 16 shkurt 2013.
  20. ^ Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture. Earthlab. fq. 337. ISBN 978-960-233-187-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Pappas, 1982, p. 253: "Ali immediately ordered an all out attack on Souli in July 1792 with.
  22. ^ Antonina Zhelyazkova.
  23. ^ Vickers, Miranda. (1999). The Albanians : a modern history (bot. Rev). London: I.B. Tauris. ISBN 1-86064-541-0. OCLC 45329772. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture. Earthlab. fq. 337–338. ISBN 978-960-233-187-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ Pappas, 1982, p. 254
  26. ^ Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture. Earthlab. fq. 338. ISBN 978-960-233-187-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ a b Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture. Earthlab. fq. 338. ISBN 978-960-233-187-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ a b c Vakalopoulos 1973.
  29. ^ Pappas, 1982, p. 256
  30. ^ a b Psimouli 2006.
  31. ^ a b c Moschonas 1975.
  32. ^ Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture. Earthlab. fq. 339. ISBN 978-960-233-187-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ a b Fleming 1999.
  34. ^ "Ali Paşa Tepelenë". Marrë më 11 shtator 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ a b Pappas 1991.
  36. ^ Pappas, Nicholas Charles (1982). Greeks in Russian Military Service in the Late Eighteenth and Early Nineteenth Centuries. Stanford University. fq. 265, 388. Kolokotrones claims that Ali Farmaki and he recruited 3000 Chams, who gathered at Parga to embark first to Lefkas and Zante and then hence to the Peloponnesus, only to have the whole plan aborted by the English capture of Zante (...) {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ a b "Ali Pasha – the Lion of Ioánnina". Rough Guides (në anglishte amerikane). Arkivuar nga origjinali më 23 gusht 2021. Marrë më 2019-11-22.
  38. ^ Rowland E. Prothero, ed., The Works of Lord Byron: Letters and Journals, Vol. 1, 1898, "mahometan+buonaparte" p. 252 (letter dated Prevesa, 12 November 1809)
  39. ^ Thomas Keightley (1830). History of the War of Independence in Greece. Vëll. 1. Edinburgh: Constable. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ a b Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture. Earthlab. fq. 339. ISBN 978-960-233-187-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ Thomas Keightley (1830). History of the War of Independence in Greece. Vëll. 1. Edinburgh: Constable. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ Christianity And Islam Under The Sultans Vol II (1929) Author: Hasluck, F.W. Subject: RELIGION.
  43. ^ Santas, Constantine (1976). Aristotelis Valaoritis. Boston, Massachusetts: Twayne Publishers. fq. 67. ISBN 978-0-8057-6246-4. Thanasis Vayias, a man who allegedly led the hordes of Ali Pasha against a village of Epirus, Gardiki, resulting in the massacre of seven hundred men, women, and children. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ Potts, Jim (2010). The Ionian Islands and Epirus: A Cultural History. Oxford University Press. fq. 158–159. ISBN 9780199754168. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ Foss, Arthur (1978).
  46. ^ Russell, Eugenia; Russell, Quentin (30 shtator 2017). Ali Pasha, Lion of Ioannina: The Remarkable Life of the Balkan Napoleon (në anglisht). Pen and Sword. fq. 86. ISBN 978-1-4738-7722-1.
  47. ^ Amoretti, Guido (2007). The Serenissima Republic in Greece: XVII- XVIII Centuries : from the Drawings of Captain Antonio Paravia and the Archives of Venice (në anglisht). Omega. fq. 160. The inhabitants, who were mostly Greeks and extremely loyal to the Venetian flag, refused to become Moslem subjects and decided to abandon their home .
  48. ^ Dakin, Douglas (1973). The Greek Struggle for Independence, 1821-1833. University of California Press. fq. 45. ISBN 978-0-520-02342-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  49. ^ Jim Potts (2010). The Ionian Islands and Epirus: A Cultural History. Oxford University Press. fq. 154. ISBN 978-0-19-975416-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ a b Kokolakis, Mihalis (2003). Το ύστερο Γιαννιώτικο Πασαλίκι: χώρος, διοίκηση και πληθυσμός στην τουρκοκρατούμενη Ηπειρο (1820–1913) [The late Pashalik of Ioannina: Space, administration and population in Ottoman ruled Epirus (1820–1913)]. Athens: EIE-ΚΝΕ. fq. 189. ISBN 960-7916-11-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  51. ^ Dixon, Jeffrey C. (2013). Guide to intrastate wars : a handbook on civil wars. Sarkees, Meredith Reid, 1950-. Washington, D.C.: CQ. ISBN 978-1-4522-3420-5. OCLC 906009220. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ Fleming 2014
  53. ^ "Order of Liabilities: Debt and Credit in Ali Pasha's Regime". Arkivuar nga origjinali më 11 shtator 2021. Marrë më 11 shtator 2021. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  54. ^ "The Architectural Transformation Of The Ottoman Provinces Under Tepedelenli Ali Pasha, 1788-1822" (PDF). 2016: 346. Marrë më 13 shtator 2021. {{cite journal}}: |first= i mungon |last= (Ndihmë!); Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ Fleming 2014.
  56. ^ Fleming 2014.
  57. ^ a b Fleming 2014.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Pashallëku_i_Janinës&oldid=2665216"