Jump to content

Baldosa e veriut

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Wolverine
Vargu kohor: Pleistocene–recent, 2.588–0 Ma
↓
[1]
Statusi i ruajtjes
Klasifikimi shkencor e
Unrecognized taxon (fix): Gulo
Lloji:
Template:Taxonomy/GuloG. gulo
Emri binomial
Gulo gulo
Nënllojet

Baldosa e veriut amerikane (G. g. luscus)
Baldosa e veriut evroaziatike(G. g. gulo)

Wolverine ranges
Sinonimet

Mustela gulo Linnaeus, 1758
Ursus luscus Linnaeus, 1758

Baldosa e veriut (Gulo gulo) është pjestari më i madh i familjes mishngrënëse Mustelidae. Ёshtë një mishngrënës muskulor, më shumë i ngjashëm me një ari të vogël se sa me mustelidët e tjerë. Një kafshë e vetmuar, [2] ajo ka një reputacion për egërsi dhe forcë në përpjesëtim me madhësinë e saj, me aftësinë e dokumentuar për të vrarë pre shumë herë më të mëdha se vetvetja.

Baldosa e veriut është gjetur kryesisht në zonat më të largëta të pyjeve halor dhe tundrave artike në hemisferën veriore , me numrat më të mëdha në pjesën veriore të Kanadasë , në shtetin amerikan të Alaskës , vendet nordike , dhe në të gjithë Rusinë perëndimore dhe Siberin . Popullsia e saj ka rënë në mënyrë të qëndrueshme që nga shekulli XIX për shkak të bllokimit , zvogëlimit të shtrirjes dhe copëzimit të habitatit . Baldosa e veriut tani mungon në zonat jugore të Evropës kur dikur ishte i shpërndarë.

Taksonomia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kafka

Prova gjenetike tregojnë se baldosa e veriut është e lidhur më ngushtë me tairan dhe kunadhet , të cilët vijnë nga një paraardhës i përbashkët evroaziatik. [3]

Baldosa e veriut ka dy nënlloje të ndarë kontinentalisht : Gulo gulo gulo i Botës së Vjetër dhe G. g. lusus i Botës së Re . Disa autorë kishin përshkruar katër nënlloje shtesë të Amerikës së Veriut, përfshirë ato të kufizuara në ishullin Vancouver ( G. g. vancouverensis ) dhe Gadishullin Kenai në Alask ( G. g. katschemakensis ). Sidoqoftë, taksonomia më e pranuar aktualisht njeh ose të dy nënllojet kontinentale ose G. gulo si një takson të vetëm Holarktik . [2][4]

Provat gjenetike të përpiluara së fundmi sugjerojnë se shumica e baldosave të veriut të Amerikës Veriore rrjedhin nga një burim i vetëm, me gjasë origjinën nga Beringia gjatë ngrirjes së fundit dhe zgjerohen me shpejtësi pas kësaj, megjithëse pasiguria e konsiderueshme për këtë përfundim është për shkak të vështirësisë së mbledhjes së mostrave në masën jashtëzakonisht të varfër të diapazonit jugor. [4]

Anatomia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Anatomikisht , baldosa e veriut është një kafshë e ngathët dhe muskulore. Me këmbë të shkurtra, kokë të gjerë dhe të rrumbullakët, sy të vegjël dhe veshë të rrumbullakë të shkurtër, ajo më shumë i ngjan një ariu sesa ndonjë mustelid tjetër. Megjithëse këmbët e saj janë të shkurtra, putrat e saj të mëdha, me pesë kthetra të ngjashme me çengela , i japin mundësi atyre të ngjiten lart mbi shkëmbinjtë e pjerrët, pemët dhe majat e mbuluara nga dëbora me lehtësi. [5]

Baldosa e rritur është me përmasat e një qeni të mesëm, me një gjatësi që varion zakonisht nga 65-107 cm , një bisht prej 17–26 cm , dhe një peshë 5,5–25 kg , megjithëse meshkujt jashtëzakonisht të mëdhenj mund të peshojnë deri në 32 kg . [6][7][8][9] Një ekzemplar tjetër i madh është raportuar ta etë masën afërsisht 35 kg . [10][11] Meshkujt janë 30% më të mëdhenj se femrat dhe mund të jenë dyfishi i masës së femrave. Sipas disa burimeve, baldosa e veriut evroaziatike pretendohet të jenë më të mëdha dhe më të rënda se baldosat e veriut të Amerikës Veriore me masë mesatare mbi 20 kg , por kjo mund t'i referohet më saktë zonave të tilla si Siberia, pasi të dhënat nga baldosa evropiane tregojnë se ato janë zakonisht me të njëjtën madhësi si homologët e tyre amerikanë. [10][12] Masa mesatare e baldosave femra nga një studim në territoret veriperëndimore të Kanadasë ishte 10.1 kg dhe ajo e meshkujve 15.3 kg . [13] Në një studim në Alaskë , masa mesatare e dhjetë meshkujve ishte 16.7 kg ndërsa mesatarja e dy femrave ishte 9.6 kg . [14] Në Ontario , masa mesatare e meshkujve dhe femrave ishte 13.6 kg dhe 9,9 kg. [15] Masat mesatare të baldosave të veriut ishin dukshëm më të ulëta në një studim në Yukon, mesatarisht 7.3 kg femrat dhe 11.3 kg meshkujt, ndoshta sepse këto kafshë kishin rezerva me yndyrë të ulët. [16] Në Finlandë , masa mesatare u pretendua nga 11 deri në 12.6 kg . [17][18] Masa mesatare e baldosave meshkuj dhe femra në Norvegji ishte 14.6 kg dhe 10 kg . [19] Lartësia e shpatullave raportohet nga 30 në 45 cm . [20] Ёshtë mustelidi më i madh tokësor; vetëm vidra e detit , vidra gjigande e Amazons dhe lundërza me kthetra afikane janë më të mëdha, ndërsa vjedulla mund të arrijë një masë të ngjashme trupore, veçanërisht në vjeshtë.

Baldosat e veriut kanë një gëzof të trashë, të errët, i cili është shumë hidrofobik , duke e bërë atë rezistent ndaj ngricave. Kjo ka çuar në popullaritetin e saj tradicional midis gjahtarëve dhe gjurmuesve . Një maskë e lehtë e argjendtë e fytyrës është e veçantë në disa individë, dhe një shirit i zbehtë buzësh shkon anash nga shpatullat përgjatë anës dhe duke kapërcyer pjerrësinë pak sipër një bishti me qime 25–35 cm i gjatë. Disa individë shfaqin pjesë të spikatura të flokëve të bardha në fyt ose gjoks. [5]

Ashtu si shumë mustelid të tjerë, ajo ka gjëndra të fuqishme anale që përdoren për shënjimin e territorit dhe sinjalizimin seksual. Era e ashpër i ka dhënë pseudonime si "ariu morfet" dhe "macja erëkeq". Baldosat e veriut, si mustelidët e tjerë , posedojnë një molar të posaçëm të sipërm në pjesën e prapme të gojës që rrotullohet 90 gradë, drejt pjesës së brendshme të gojës. Kjo karakteristikë e veçantë lejon baldosat të heqin mishin ose kërmën që është ngrirë. [21][22]

Sjellja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Video e një baldose

Dieta dhe gjuetia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Baldosa e veriut me prenë e tij në Finland

Baldosa e veriut konsiderohet të jenë kryesisht një kafshë pastruese . [23]Shumica e baldosave ushqehen kryesisht me kërma , nga e cila varet pothuajse ekskluzivisht në dimër dhe pranverën e hershme. Baldosa e verit mund ti gjejne kërmat nga vrasjet e uqërve ose në disa raste duke vjedhur kërmën nga ujku. Baldosa e veriut është gjithashtu i njohur për të ndjekur shtigjet e ujqërve dhe rrëqebujve, me sa duket me qëllim të pastrimit të mbetjeve të vrasjeve të tyre. Qoftë duke ngrënë prenë e gjallë apo kërma, stili i të ushqyerit të baldosës së veriut duket i pangopur, duke çuar në nofkën "I babzitur" (gjithashtu baza e emrit shkencor). Sidoqoftë, ky stil ushqyesie besohet të jetë një adaptim i mungesës së ushqimit, veçanërisht në dimër. [24] Baldosa e veriut është gjithashtu një grabitqar i fuqishëm dhe i gjithanshëm. Preja kryesisht përbëhet nga gjitarë të mesëm të vegjël, por baldosa është regjistruar duke vrarë pre si dreri të rritur që janë shumë herë më të mëdha se vetvetja. Llojet e preve përfshijnë ferrëgjtët , ketrat , çimanka , kastor , marmota , urith , gofer , lepujt , minj, miush, hundëgjatët , lemingët , renet , kaprollin , drerin bishtbardhë , dreri mushkë , delet, dhitë, lopët, bizonët, drerët brilopat , [25] dhe elkun . [26] Ushqehet edhe me grabitqarë të vegjël , duke përfshirë kunadhet , minkët , dhelpra, rrëqebujt evroaziatik , [27] nuselala , [27] dhe individ të kojotave dhe ujqrëve . Baldosat e veriut gjithashtu ka qenë të njohur për të vrarë rrëqebullin kanadez në Yukon të Kanadasë . [28] Baldosat e veriut shpesh ndjekin prenë e gjallë që janë relativisht të lehta për t’u vrarë, duke përfshirë kafshët e kapura në kurthe, gjitarët e porsalindur dhe drerë kur dobësohen nga dimri ose imobilizohen nga dëbora e rëndë. Dietat e tyre nganjëherë plotësohen nga vezët e zogjve, zogjtë (veçanërisht patat ), rrënjët , farat , larvat e insekteve dhe manaferrat .

Baldosat e veriut që banojnë në Botën e Vjetër (konkretisht, Fennoscandia ) gjuajnë më aktivisht se të afërmit e tyre në Amerikën Veriore. [29] Kjo mund të jetë për shkak se popullata konkurruese e grabitqarëve në Evroazi nuk është aq e dendur, duke e bërë më praktike që baldosat të gjuante vetë se sa të presë një kafshë tjetër të bëjë një vrasje dhe pastaj të përpiqet ta rrëmbejë atë. Ata shpesh ushqehen me kërma të mbetura nga ujqërit , kështu që ndryshimet në popullatën e ujqërve mund të ndikojnë në popullsinë e baldosave. [30] Ata janë të njohur edhe me raste për të ngrënë materiale bimore. [31]

Baldosa e veriut shpesh e fshehn ushqimin e tyre gjatë kohërave të bollshme. Kjo është e një rëndësie të veçantë për në dimër dhe pranverën e hershme, një kohë kur ushqimi është i pakët. [32]

Armiqtë natyror

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ujku mendohet se janë grabitqari më i rëndësishëm natyror i baldosave të veriut, me ardhjen e ujqërve në territorin e një baldose, me sa duket bënë që këta të fundit të braktisin zonën. [8]Të armatosur me nofulla të fuqishme, kthetra të mprehta dhe një qafë të trashë, [33] baldosa e veriut, si shumica e mustelidëve, janë jashtëzakonisht të forta për nga madhësia e tyre. Ata mund të mbrojnë kundër grabitqarëve më të mëdhenj ose më të shumtë si ujqërit ose arinjtë. [34] Deri më tani, grabitqari i tyre më serioz është ujku gri , me një rekord të gjerë të viktimave të baldossve që u atribuohen ujqërve si në Amerikën Veriore ashtu edhe në Evroazinë. [35][36][37][38] Një grabitqar tjetër (më pak i shpeshtë) është kugari . [39] Të paktën një herë është raportuar një përpjekje të dukshme të baldosës për të vjedhur një vrasje nga një ari i zi , megjithëse ariu e fitoi atë që ishte përfundimisht një garë fatale për baldosën e verit. [40] Ekzistojnë disa raste të arinjve të murrmë që vrisnin dhe konsumonin baldosa, si dhe, megjithëse raportohen herë pas here të dëbohen nga preja, në disa zona si Parku Kombëtar Denali , baldosat duket se përpiqeshin të shmangnin në mënyrë aktive takimet me arinjtë e murrmë pasi ato janë raportuar në zonat ku ujqërit fillojnë t’i gjuajnë. [41][42] Në një rast tjetër, i një baldosa u pohua se kishte vrarë një ari polar të rritur , por ky rast mund të jetë e dyshimtë. [43][44]

Çiftëzimi dhe rirodhimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Meshkujt e suksesshëm formojnë marrëdhënie gjatë gjithë jetës me dy ose tre femra, të cilat i vizitojnë herë pas here, ndërsa meshkujt e tjerë kanë mbetur pa një bashkëshort. [45] Çiftimi është në verë, por implantimin e embrionit në mitër është deri në fillim të dimrit, duke vonuar zhvillimin e fetusit . Femrat shpesh nuk prodhojnë të rinjë nëse ushqimi është i pakët. Periudha e shtatëzanis është 30-50 ditë, dhe lindin pjellat dy ose tre në pranverë. Këlyshët zhvillohen me shpejtësi, duke arritur madhësinë e të rriturve brenda vitit të parë. Jetëgjatësia tipike e një baldose në robëri është rreth 15 deri në 17 vjet, por në natyrë jetëgjatësia mesatare ka më shumë të ngjarë midis 8 dhe 10 vjet. [46] Baballarët bëjnë vizita tek pasardhësit e tyre derisa të zhduken në moshën 10 javë; gjithashtu, pasi të rinjtë janë rreth gjashtë muajsh, disa kthehen përsëri me baballarët e tyre dhe udhëtojnë së bashku për një kohë. [45]

Gama

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Baldosa që qëndron në një shkëmb
Habitati i baldosës

Baldosat e verit jetojnë kryesisht në rajone të izoluara arktike , halor dhe alpine të Kanadasë veriore, Alaskës , Siberia dhe Fennoskandia ; ato janë gjithashtu vendas në Rusinë Evropiane , vendet e Balltikut , Lindjen e Largët Ruse , Kinën verilindore dhe Mongolinë. Në Sierra Nevada , baldosat e veriut ishin më parë pranë deri në liqenin e Winnemucca në pranverë 1995 dhe në liqenin e Toe Jam në veri të kufirit të Yosemite në 1996; dhe më vonë u fotografuan nga kamerat-kurth në 2008 dhe 2009, pranë Liqenit Tahoe . [47][48][49][50] Sipas Publikimit të Shërbimit të Peshkut dhe i Natyrës së Ujërave të Sh.B.A.-së , që nga viti 2014 "baldosat e veriut gjenden në Kaskadat e Veriut në Uashington dhe malet Rocky Veriore në Idaho, Montana, Oregon ( Wallowa Range ) dhe Wyoming. Baldosat e veriut individuale gjithashtu kanë lëvizur në vargun historike në Malet e Nevadës të Kalifornisë dhe malet Rocky Jugore të Kolorados, por nuk kanë krijuar popullsi të mbarështimit në këto zona ". [51]

Në vitin 2004, u bë shikimi i parë i konfirmuar i një baldose në Michigan që nga fillimi i shekullit të 19-të, kur një biolog i Departamentit të Burimeve Natyrore të Michigan-it fotografoi një baldos në Ubly, Michigan . [52] Shembulli u gjet i vdekur në Zonën e Lojërave të Qytetit Minden në Sanilac County, Michigan në 2010; asnjë baldosë të mëtejshëm nuk është raportuar në Michigan. [53] Shumica e baldosave të Botës së Re jetojnë në Kanada dhe Alask. [54]

Konservimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Popullsia totale e baldosave në botë nuk dihet. Kafsha shfaq një densitet të ulët të popullsisë dhe kërkon një gamë shumë të madhe për shtëpi. [30]Baldosa është renditur nga IUCN si llloji jo i rrezikuar për shkak të "shpërndarjes së gjerë, duke mbetur me popullsi të mëdha dhe gjasave që ai të bjerë në një ritëm të shpejtë të mjaftueshme për të shkuar madje edhe afër kërcënimit". ".[55]

Gama e një baldose mashkull mund të jetë më shumë se 620 km, duke përfshirë gamën e disa femrave të cilat kanë shkallë më të vogël të shtëpive me rreth 130–260 km . Baldosat e rritur përpiqen për pjesën më të madhe të mbajnë nivele jo të gjalla me të rriturit e të njëjtit seks. [22] Ndjekja nga radio sugjeron që një kafshë mund të shkojë qindra milje në disa muaj.

Baldosa femra gërmojnë në dëborë në shkurt për të krijuar një strofull, e cila përdoret deri sa të thahet në mes të majit. Zonat e banuara nga baldosat janë të kufizuara në këtë në zona me dëborë . Ky fakt ka çuar në shqetësimin se ngrohja globale do të tkurret gamën e popullsisë së baldosës. [45]

Kjo kërkesë për territore të mëdha sjell që baldosat e veriut të jenë në konflikt me zhvillimin njerëzor, dhe gjuetia dhe kurthet zvogëlojnë më tej numrin e tyre, duke bërë që ato të zhduken nga pjesë të mëdha të gamës së tyre të mëparshme; përpjekjet për t'i shpallur ata një specie të rrezikuar janë takuar me pak sukses. [30] Në shkurt 2013, Shërbimi i Peshkut dhe i Jetës së egër të Shteteve të Bashkuara propozoi t'i jepte mbrojtje Aktit të Llojeve të Rrezikuar për baldosën për shkak të habitatit të tij dimëror në Rockies veriore duke u zvogëluar. Kjo ishte si rezultat i një procesi gjyqësor të ngritur nga Qendra për diversitetin biologjik dhe mbrojtësit e jetës së egër . [56][57]

Shoqata e Ruajtjes së Jetës së Egër raportoi në qershor 2009 që një studiues ndoqi një baldosë për gati tre muaj në veri të Kolorados . Zyrtarët e shoqërisë kishin etiketuar baldosën e ri mashkull në Wyoming afër Parkut Kombëtar Grand Teton dhe ai kishte udhëtuar drejt jugut për rreth 500 milje. Ishte baldosa e parë që u pa në Kolorado që nga viti 1919, dhe pamja e tij u konfirmua gjithashtu nga Divizioni i Kolorados së Jetës së Egër . [58] Në maj 2016 e njëjta baldosë u vra nga një fermer në Dakotën e Veriut, duke i dhënë fund një udhëtimi prej 800 milje nga kjo bldos e vetme mashkull, e quajtur M-56. Kjo ishte shikimi i parë i verifikuar i një baldose të veriut në Dakotën e Veriut në 150 vjet. [59] Në shkurt 2014, një baldosë u pa në Juta, shikimi i parë i konfirmuar në atë shtet në 30 vjet. [60]

Vendi Popullata sipas vendeve Zona specifike Viti Statusi i popullatës
Suedi 265+[5] Norrbotten[5] 1995–97[5] Stabël[5]
Norvegji 150+[5] Snøhetta dhe Veri[5] 1995–97[5] Rënie[5]
Novergji dhe Suedi– overall[61] 1065[61] Në përgjithësi[61] 2012[61] Rritje[61]
Finland 155–170[5] Karelia dhe Veri[5] 2008[5] Stabël[5]
Finland – overall[61] 165–175[61] Në përgjithësi[61] 2012[61] Rritje[61]
Rusi 1500[5] Rusia evropiane[5] 1970, 1990,[5] Rënie[5]
Rusi – Komi 885[5] – 1990[5] –
Rusi – Archangelsk Oblast 410[5] Zona autonome Nenetsky[5] 1990[5] I kufizuar[5]
Rusi – Gdishulli Kola 160[5] Gjeti[5] 1990[5] Rënie[5]
ShBA – Alaska[62] E paditur[62] Parku kombëtar fshatiKobuk ,[62] Selawik National Wildlife Refuge[62] 1998[62] Rënie[62]
ShBA – Alaska[63] 3.0 (± 0.4 SE) wolverines/1,000 km2[63] Malet Kenai dhe Krahu i Turnagainit [63] 2004[63] –[63]
ShBA – malet Rocky [64] 28–52[64] Montana, Idaho, Wyoming[64] 1989–2007[64] E paditur[64]
ShBA – Kaliforni[65] 3[65] Pylli kombëtar i Tahoe[65] 2008[65] E paditur[65]
Kanada – Yukon 9.7 (± 0.6 SE) wolverines/1,000 km2[63] Banesate Korbit të Vjetër[63] 2004[63] –[63]
Kanada – Ontario[66] Unclear[66] Sioux Lookout – Peawanuck[66] 2004[66] Stabël[66]
Kanada – e gjitha[67] 15,000–19,000[67] Në përgjithësi [67] –[67] Stabël[67]

Në robëri

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një indivit në Norvegji

Rreth njëqind baldosa të veriut janë mbajtur në kopshte zoologjike në të gjithë Amerikën Veriore dhe Evropë, dhe ato janë riprodhuar në robëri, por vetëm me vështirësi dhe vdekshmëri të lartë foshnjore. [68]

Emërtimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Reputacioni i dyshimtë i baldosë së veriut si një ngrënës i pangopur (i pasqyruar në emrin e gjinisë në gjuhën latine Gulo ) mund të jetë pjesërisht për shkak të një etimologjie false . Emri më pak i zakonshëm për kafshën në në gjuhën norvegjeze , fjellfross , që do të thotë "mace malore", mendohet se ka punuar rrugën e tij në gjermanisht si Vielfraß , [69] që do të thotë " gllabërues" (fjalë për fjalë "gllabëron shumë"). Emri i saj në gjuhët e tjera si gjermanishtja perëndimore është i ngjashëm (p.sh. gjuhën hollandeze : veelvraat ).

Emri finlandez është ahma , rrjedh nga ahmatti, i cili përkthehet si "gllabërues". Në mënyrë të ngjashme, emri estonez është ahm , me kuptim ekuivalent me emrin finlandez. Në lituanisht është ernis , në letonisht - tinis ose rimrija .

Sllavishtja lindore росомаха ( rosomakha ) dhe polake dhe çeke quhet rosomák ,duket të jetë huazuar nga fjal finlandeze rasva-maha (bark me yndyrë). Në mënyrë të ngjashme, emri hungarez është rozsomák ose torkosborz që do të thotë "vjedull e pangoppur ". [nevojitet citimi]

Në pjesët që flasin frëngjisht të Kanadasë, baldosa e veriut quhet carcajou , e huazuar nga Innu-armankun ose montagnaishtja kuàkuàtsheu . [70] Megjithatë, në Francë, emri i baldosës është glouton ( glutton ).

Gluttonia e supozuar nuk pasqyrohet as në emrin anglez wolverine, as në emrat e përdorur në gjuhët gjermanike të veriut . Fjala angleze wolverine (ndryshimi i formës së mëparshme, me origjinë të pasigurt) ndoshta nënkupton "një ujk të vogël". Emri në Proto-Norse , erafaz dhe Norsi i Vjrtër , jarfr , jeton në gjuhën islande me emrin jarfi , me emrin norvegjez jerv , me emrin suedez järv dhe me emrin danez jærv .

Në kulturë

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një baldosë e veriut e gdhendur

Shumë qytete, ekipe dhe organizata e përdorin baldosën si një nuskë. Për shembull, shteti amerikan i Miçiganit është, sipas traditës, i njohur si "Shteti i Baldosës së veriut", dhe Universiteti i Miçiganit e merr kafshën si nuskën e saj. Marinarët në shekullin e 18-të ose mund të kujtojë një zhvlerësim që synonte të krahasonte kolonët e hershëm në Michigan me baldosat. Sidoqoftë, baldosat e veriut janë jashtëzakonisht të rralla në Michigan. Një shikim në shkurt 2004 pranë Ubly ishte shikimi i parë i konfirmuar në Michigan në 200 vjet. [71] Kafsha u gjet e vdekur në 2010. [72]

Karakteri i Marvel Comics James "Logan" Howlett iu dha emri "Wolverine" për shkak të shtatit të tij të shkurtër, shqisave të shtazuara të kafshëve dhe egërsisë.

Në filmin Red Dawn , grupi i partizanëve të të rinjve amerikanë që luftojnë një pushtim komunist janë The Wolverines, i udhëhequr nga një personazh i luajtur nga Patrick Swayze .

Figurat e baldosave të veriut janë dukshëm në mitologjinë e njerëzve Innu të Québec dhe Labradorit lindor . Në të paktën një besim Innu, është krijuesi i botës. [73]

Galeria

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ "Gulo gulo Linnaeus 1758 (wolverine)-". PBDB. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ a b c A.V. Abramov (2016). "Gulo gulo". IUCN Red List of Threatened Species. 2016: e.T9561A45198537. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-1.RLTS.T9561A45198537.en. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ Koepfli, Klaus-Peter; Deere, KA; Slater, GJ; Begg, C; Begg, K; Grassman, L; Lucherini, M; Veron, G; Wayne, RK (shkurt 2008). "Multigene phylogeny of the Mustelidae: Resolving relationships, tempo and biogeographic history of a mammalian adaptive radiation". BMC Biology. 6: 10. doi:10.1186/1741-7007-6-10. PMC 2276185. PMID 18275614. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  4. ^ a b Tomasik, Eric & Cook, Joseph A. (2005). "Mitochondrial phylogeography and conservation genetics of wolverine (gulo gulo) of Northwestern North America". Journal of Mammalogy. 86 (2): 386–396. CiteSeerX 10.1.1.385.2735. doi:10.1644/BER-121.1. S2CID 14887344. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Landa, Arild; Lindén, Mats & Kojola, Ilpo (2000). "Action Plan for the conservation of Wolverines (Gulo gulo) in Europe" (PDF). Nature and environment, No. 115. Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats (Bern Convention). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 29 prill 2015. Marrë më 25 janar 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ "wolverine (mammal)". Encyclopædia Britannica Online. Arkivuar nga origjinali më 21 janar 2010. Marrë më 4 tetor 2010. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Burton, Maurice; Burton, Robert (1970). The international wildlife encyclopedia. Marshall Cavendish. fq. 2959–. ISBN 978-0-7614-7266-7. Arkivuar nga origjinali më 31 dhjetor 2013. Marrë më 16 shtator 2011. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ a b "Gulo gulo – The American Society of Mammalogists" (PDF). smith.edu. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 17 qershor 2012. Marrë më 19 dhjetor 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ Zigouris, J.; Schaefer, J. A.; Fortin, C.; Kyle, C. J. (2013). "Phylogeography and post-glacial recolonization in wolverines (Gulo gulo) from across their circumpolar distribution". PLOS ONE. 8 (12): e83837. Bibcode:2013PLoSO...883837Z. doi:10.1371/journal.pone.0083837. PMC 3875487. PMID 24386287. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: DOI i lirë i pashënjuar (lidhja)
  10. ^ a b Holbrow, W. C. (1976). The biology, mythology, distribution, and management of the wolverine (Gulo gulo) in western Canada. The University of Manitoba (Masters Thesis).
  11. ^ Krott, P. (1959). Demon of the North. A.A. Knopf, New York. 260pp. (Translated from German).
  12. ^ Weedle, F. (1968). The wolverine: the problems of a wilderness outcast. Defenders of Wildlife News 43: 156–168.
  13. ^ Pond, C. M.; Mattacks, C. A.; Ramsay, M. A. (1994). "The anatomy and chemical composition of adipose tissue in wild wolverines (Gulo gulo) in northern Canada". Journal of Zoology. 232 (4): 603–616. doi:10.1111/j.1469-7998.1994.tb04616.x. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Ballard, W. B.; Franzmann, A. W.; Gardner, C. L. (1982). "Comparison and assessment of drugs used to immobilize Alaskan gray wolves (Canis lupus) and wolverines (Gulo gulo) from a helicopter". Journal of Wildlife Diseases. 18 (3): 339–342. doi:10.7589/0090-3558-18.3.339. PMID 7131656. S2CID 34167588. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Dawson, F. N., Magoun, A. J., Bowman, J., & Ray, J. C. (2010). Wolverine, Gulo gulo, home range size and denning habitat in lowland boreal forest in Ontario. The Canadian Field-Naturalist, 124(2), 139–144.
  16. ^ Robitaille, J. F., Villano, L., Jung, T. S., Slama, H. P., & Oakley, M. P. (2012). Fat dynamics and development of body condition indices for harvested populations of wolverine Gulo gulo. Wildlife biology, 18(1), 35–45.
  17. ^ Pulliainen, E. (1968). Breeding biology of the wolverine (Gulo gulo L.) in Finland. In Annales Zoologici Fennici (Vol. 5, No. 4, pp. 338–344). Finnish Zoological and Botanical Publishing Board.
  18. ^ Järvenpää, J., & Norberg, H. (2011). Carnivore Nature Guide. European Agricultural Fund for Rural Development.
  19. ^ Wiig, Ø. (1989). Craniometric variation in Norwegian wolverines Gulo gulo L. Zoological Journal of the Linnean Society, 95(3), 177–204.
  20. ^ Wolverine: Chasing the Phantom. Wolverine Facts Arkivuar 5 nëntor 2014 tek Wayback Machine. pbs.org
  21. ^ Pratt, Philip. "Dentition of the Wolverine". The Wolverine Foundation, Inc. Arkivuar nga origjinali më 27 maj 2008. Marrë më 1 korrik 2007. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ a b Taylor, Ken (1994). "Wolverine". Wildlife Notebook Series. Alaska Department of Fish & Game. Arkivuar nga origjinali më 6 dhjetor 2006. Marrë më 21 janar 2007. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Van Dijk; J. Gustavsen; L. Mysterud; A. May; R. Flagstad; Ø. Brøseth; H.; A. Landa (2008). "Diet shift of a facultative scavenger, the wolverine, following recolonization of wolves". Journal of Animal Ecology. 77 (6): 1183–1190. doi:10.1111/j.1365-2656.2008.01445.x. PMID 18657209. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Wolverine Gulo gulo Arkivuar 4 qershor 2012 tek Wayback Machine, eNature.com
  25. ^ Scrafford, Matthew A.; Boyce, Mark S. (2018). "Temporal patterns of wolverine (Gulo gulo luscus) foraging in the boreal forest". Journal of Mammalogy. 99 (3): 693–701. doi:10.1093/jmammal/gyy030. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ Gulo gulo (wolverine), Animal Diversity Web
  27. ^ a b Heptner, V.G. and Sludskii, A.A. (1992). Mammals of the Soviet Union. Volume II Part 2 Carnivora: Hyenas and Cats. New Delhi: Amerind Publishing, p. 625
  28. ^ Rockwood, Larry L (2015). Introduction to Population Ecology. Wiley. fq. 273–. ISBN 978-1-118-94755-5. Arkivuar nga origjinali më 5 maj 2016. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  29. ^ World Wildlife Fund–Sweden: 1st International Symposium on Wolverine Research and Management Arkivuar 20 qershor 2007 tek Wayback Machine
  30. ^ a b c Glenn Hurowitz (5 March 2008). "First wolverine in 30 years spotted in California Arkivuar 11 gusht 2012 tek Wayback Machine", Grist.org; also US Forest Service (6 mars 2008). "Camera Spots Wolverine in Sierra Nevada". physorg.com. Arkivuar nga origjinali më 12 tetor 2008. Marrë më 21 shkurt 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ Rickert, Eve (28 qershor 2007). "The perils of secrecy". High Country News. Arkivuar nga origjinali më 28 shtator 2007. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  32. ^ "Climate change could melt wolverines' snowy refrigerators". Live Science. Arkivuar nga origjinali më 29 korrik 2015. Marrë më 22 tetor 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ "World Biomes: Wolverine". Blueplanetbiomes.org. Arkivuar nga origjinali më 23 shtator 2010. Marrë më 4 tetor 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ "Wolverine – Montana Fish, Wildlife & Parks". Montana Outdoors. Arkivuar nga origjinali më 28 shtator 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ Burkholder, B. L. (1962). "Observations concerning wolverine". Journal of Mammalogy. 43 (2): 263–264. doi:10.2307/1377101. JSTOR 1377101. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  36. ^ Boles, B. K. (1977). Predation by wolves on wolverines. Canadian Field-Naturalist, 91(1), 68-69.
  37. ^ Palomares, F.; Caro, T. M. (1999). "Interspecific killing among mammalian carnivores" (PDF). The American Naturalist. 153 (5): 492–508. doi:10.1086/303189. hdl:10261/51387. PMID 29578790. S2CID 4343007. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  38. ^ White, K. S., Golden, H. N., Hundertmark, K. J., & Lee, G. R. (2002). Predation by Wolves, Canis lupus, on Wolverines, Gulo gulo, and an American Marten, Martes americana, in Alaska. Canadian Field-Naturalist, 116(1), 132–134.
  39. ^ "White River National Forest (N.F.), Land and Resource Management Plan: Environmental Impact Statement". 2002. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  40. ^ Science Daily (6 maj 2003). "When Predators Attack (Each Other): Researchers Document First-known Killing of a Wolverine by a Black Bear in Yellowstone". Press release. Archived from the original on 20 shkurt 2007. https://web.archive.org/web/20070220034045/https://www.sciencedaily.com/releases/2003/05/030506073236.htm. Retrieved 16 janar 2007. 
  41. ^ Krebs, John; Lofroth, Eric; Copeland, Jeffrey; Banci, Vivian; Cooley, Dorothy; Golden, Howard; Magoun, Audrey; Mulders, Robert; Shults, Brad (2004). "Synthesis of Survival Rates and Causes of Mortality in North American Wolverines". Journal of Wildlife Management. 68 (3): 493–502. doi:10.2193/0022-541X(2004)068[0493:SOSRAC]2.0.CO;2. JSTOR 3803381. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ Murie, A. (2012). The grizzlies of Mount McKinley. University of Washington Press.
  43. ^ Allardyce, Mark (2000). Wolverine – A Look into the Devils Eyes. fq. 20, 165. ISBN 978-1-905361-00-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ Phelps, Gilbert (1989). Between man and beast: true tales & observations of the animal kingdom. Random House Value Publishing. fq. 73. ISBN 978-0-517-69038-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ a b c Raloff, Janet (21 tetor 2010). "Wolverine: Climate warming threatens comeback". Science News. Society for Science & the Public. 178. Arkivuar nga origjinali më 13 maj 2013. Marrë më 31 tetor 2010. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ Wild Mammals of North America: Biology, Management, and Conservation Arkivuar 15 maj 2016 tek Wayback Machine By George A. Feldhamer, Bruce C. Thompson, Joseph A. Chapman – The Johns Hopkins University Press 2003 page 676
  47. ^ Knudson, Tom (5 prill 2008). "Sighting prompts California to expand search for elusive wolverine". Sacramento Bee. Arkivuar nga origjinali më 18 korrik 2008. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ Griffith, Martin (22 mars 2009). "A year later, wolverine spotted again in Sierra". San Francisco Chronicle. Arkivuar nga origjinali më 26 prill 2009. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  49. ^ Wolverine Sighting on SPI Land near Truckee Arkivuar 6 shkurt 2011 tek Wayback Machine. yubanet.com. 18 March 2009
  50. ^ "Archived copy". Arkivuar nga origjinali më 13 shtator 2017. Marrë më 12 korrik 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  51. ^ Wolverine Arkivuar 30 korrik 2017 tek Wayback Machine, U.S. Fish and Wildlife Service Mountain-Prairie Region (last updated 25 August 2014).
  52. ^ Runk, David. First Michigan wolverine spotted in 200 years, Associated Press (25 February 2004).
  53. ^ Kyle Mattson, Michigan's first wolverine in 200 years was not just spotted, MLive (18 January 2016).
  54. ^ https://www.researchgate.net/profile/Oleksandr_Kovalchuk2/publication/233685436_The_wolverine_Gulo_gulo_Linnaeus_1758_from_the_Late_Pleistocene_site_at_Kaniv_a_short_review_of_the_history_of_the_species_in_the_Ukraine/links/0deec533acf6140931000000/The-wolverine-Gulo-gulo-Linnaeus-1758-from-the-Late-Pleistocene-site-at-Kaniv-a-short-review-of-the-history-of-the-species-in-the-Ukraine.pdf
  55. ^ "Gulo gulo (Wolverine)". IUCN Red List of Threatened Species. Arkivuar nga origjinali më 23 mars 2014. Marrë më 26 shkurt 2014. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  56. ^ U.S. Proposes to Protect Wolverines Arkivuar 4 shtator 2017 tek Wayback Machine 1 February 2013 New York Times
  57. ^ Judge: Climate change imperils wolverines 6 April 2016
  58. ^ "Wolverine confirmed in Colo., the first since 1919". Atlanta Journal Constitution. Associated Press. 19 qershor 2009. Arkivuar nga origjinali më 22 qershor 2009. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  59. ^ Levin, Sam (13 maj 2016). "'Killed this here critter': outrage after US rancher shoots rare wolverine". The Guardian. Arkivuar nga origjinali më 10 qershor 2016. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  60. ^ Crofts, Natalie (2 korrik 2014). "Wolverine caught on camera in Utah for 1st time". Arkivuar nga origjinali më 14 korrik 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ a b c d e f g h i j "Conservation status of large carnivores". Environment > Nature and Biodiversity. European Commission. 10 maj 2016. Arkivuar nga origjinali më 13 janar 2017. Marrë më 12 dhjetor 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  62. ^ a b c d e f Shults, Brad; Peltola, Gene; Belant, Jerrold & Kunkel, Kyran (1998). "population ecology of wolverines within Kobuk valley national park and Selawik national wildlife refuge". Rocky Mountain Research Station, US Department of Agriculture – Forest Service. Arkivuar nga origjinali më 18 dhjetor 2010. Marrë më 26 janar 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  63. ^ a b c d e f g h i Golden, Howard N.; Henry, J. David; Becker, Earl F.; Goldstein, Michael I.; Morton, John M.; Frost, Dennis; Poe, Aaron J. (2007). "Estimating wolverine Gulo gulo population size using quadrat sampling of tracks in snow". Wildlife Biology. 13 (sp2): 52. doi:10.2981/0909-6396(2007)13[52:EWGGPS]2.0.CO;2. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  64. ^ a b c d e Schwartz, Michael K.; Copeland, Jeffrey P.; Anderson, Neil J.; Squires, John R.; Inman, Robert M.; McKelvey, Kevin S.; Pilgrim, Kristy L.; Waits, Lisette P. & Cushman, Samuel A. (2010). "Wolverine gene flow across a narrow climatic niche" (PDF). Ecology. Ecological Society of America. 90 (11): 3222–32. doi:10.1890/08-1287.1. PMID 19967877. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 29 qershor 2011. Marrë më 14 tetor 2010. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  65. ^ a b c d e "Wolverines in California – California Department of Fish and Game". Dfg.ca.gov. Arkivuar nga origjinali më 18 janar 2015. Marrë më 15 shtator 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  66. ^ a b c d e Magoun, Audrey; Dawson, Neil; Lipsett-Moore, Geoff; Ray, Justina C. (2004). "Boreal Wolverine: A Focal Species for Land Use planning in Ontario's Northern Boreal Forest – Project Report" (PDF). The Wolverine Foundation, Inc., Ontario Ministry of Natural Resources, Ontario Parks, Wildlife Conservation Society (WCS)/University of Toronto. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 4 nëntor 2010. Marrë më 26 janar 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  67. ^ a b c d e Slough, Brian; etj. (maj 2003). "COSEWIC Assessment and Update Status Report on the Wolverine (Gulo gulo) – Eastern Population Western Population in Canada" (PDF). COSEWIC (committee on the status of endangered wildlife in Canada) 2003. COSEWIC assessment and update status report on the wolverine Gulo gulo in Canada. Committee on the Status of Endangered Wildlife in Canada. Ottawa. vi + 41 pp. Marrë më 26 janar 2008. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  68. ^ "Gulo gulo – Wolverine". International Species Identification System. maj 2010. Marrë më 9 maj 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  69. ^ Duden Arkivuar 9 nëntor 2014 tek Wayback Machine (in German)
  70. ^ "The Free Dictionary". The Free Dictionary. Marrë më 4 tetor 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  71. ^ Runk, David (25 shkurt 2004). "First Michigan wolverine spotted in 200 years". Associated Press. Marrë më 23 dhjetor 2008. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  72. ^ Bell, Dawson (15 mars 2010). "Only known wolverine in the Michigan wild dies". Detroit Free Press. Arkivuar nga origjinali më 6 korrik 2015. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  73. ^ Swann, Brian, editor. (2005). Algonquian Spirit: Contemporary Translations of the Algonquian Literatures of North America. Bison Books. ISBN 978-0803293380
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Baldosa_e_veriut&oldid=2600116"