Jump to content

Mehmet Fatihu

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Mehmedi II)
Mehmed Pushtuesi
Portreti i Mehmetit II nga Gentile Bellini, i datës 1480
Sulltani i 7-të i Perandorisë Osmane
(Padishah)
Mbretërimigusht 1444 – shtator 1446
ParaardhësMurad I
PasardhësBayezid II
Consort
Fëmijë
Emri i plotë
Mehmed bin Murad Han
DinastiaOsman
I atiMurad II
E ëmaHüma Hatun
U lind30 mars 1432
Edirne, Perandoria Osmane
Vdiq3 maj 1481 (49 vjet)
Hünkârçayırı (Tekfurçayırı), afër Gebze, Perandoria Osmane
VarrimiXhamia Fatih, Stamboll
Tugra

Mehmeti II (Turqishtja osmane: محمد ثانى‎, Meḥmed-i sānī, turqisht: II. Mehmed; 30 mars 1432 – 3 maj 1481), i njohur si Mehmet Fatihu (tur. Fatih Sultan Mehmed "Mehmet Ngadhnjyesi"), ishte një poet dhe sulltan i Perandorisë Osmane, i cili sundoi për herë të parë perandorinë për një kohë të shkurtër nga gushti 1444 deri në shtator të 1446, dhe më vonë nga shkurti 1451 deri në maj të 1481. Sulltan Mehmed Fatihu kishte edhe myzhden profetike qe e ndiqte nga pas per çeshtjen e çlirimit te Kostandinopojes, duke e nxitur ate ne çlirimin e saj perfundimtar. Në moshën 21-vjeçare, ai pushtoi Kostandinopojën (Stambollin e sotëm) dhe solli fundin e Perandorisë Romake të Lindjes.

Sulltan Mehmeti ishte shkaku kryesor per konvertimin e shqiptareve (arberoreve) ne fene Islame. Ai gjate viteve te para te tij ne fron u perball me kryengritjet e popullsive autoktone te krishtera ne Ballkan, ndersa ajo cka mori me shume vemendje nga Europa e krishtere ishte kryengritja e Gjergj Kastriotit-Skenderbeu. Mehmeti vazhdoi pushtimet e tij në Anadoll dhe në Evropën juglindore, duke arritur deri në Bosnje. Rrethoi dhe Krujën më 1466 por dështoi ta pushtonte me forcën e armëve prandaj iku duke plaçkitur e robëruar shqiptarët. Sipas historianeve perendimor, Mehmeti e rrethoi disa here kalanë e Skenderbeut, por gati qe te gjitha ishin te pasukseshme. Forcat osmane që rrethonin Krujën u thyen nga shqiptarët më 1467, që nxiti Mehmetin të fillonte një fushatë të re drejt Shqipërisë e cila prapë dështoi. Nuk ka as edhe nje fakt te vetem per gjenocid apo masaker te bere nga Sulltan Fatihu. Ne kohen e atehershme, Patriarku i Pejes dha leje per shpernguljen e 30000 familjeve ortodokse serbe, per shkak te mossigurise nga fiset e islamizuara (shqiptare) autoktone. Vlen te permendet se fiset e islamizuara arberore, filluan te shperngulen per ne Kosovë, duke u rikthyer ne trojet e tyre historike.

Mehmeti II konsiderohet hero në Turqinë e sotme dhe pjesë të botës më të gjerë myslimane. Ndër të tjera emri i tij është lagja Fatih e Stambollit, Ura e Fatih Sulltan Mehmetit dhe Xhamia Fatih.

Marrëdhënia e Mehmetit me familjen

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mehmeti u rrit nga i ati me frymën e perkushtimit ndaj shtetit, por ndryshe nga i ati, dashuria e tij per familjen ishte teper e vogel. Mendohet se Bajaziti, pasardhesi i Sulltan Mehmetit, u lind nga Mehmeti kur ai ishte akoma 15 vjeç, qe per ditet e sotme eshte nje moshe shume e vogel. E ëma e Bajazitit quhej Gülbahar Hatun. Kur Mehmeti u ngjit ne fron, thuajse as qe e dinte qe kishte nje djale. Bajaziti u rrit duke i thene babait te vet "Sulltan". Mehmeti nuk e kishte marre ne dore me qe prej dites kur ai lindi. Derisa erdhi dita e nisjes per ne betejen e Kostandinopojes, ai nuk e kishte prekur. Bajaziti ishte vertet fati i mire i Mehmetit, sepse u kthye nga Kostandinopoja me fitore te lavdishme. Por Mehmeti vazhdoi te sillej ftohte me Gülbahar.

Sundimi i hershëm

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kurorëzimi i Mehmetit të Dytë në Edrene, v. 1451.

Mehmeti i II ka lindur më 27 rexheb 835 sipas kalendarit hixhri (30 mars 1432), në Edrene, kryeqytetin e atëhershëm të Shtetit Osman. Babai i tij ishte sulltan Murati II (1404–51) dhe nëna e tij Hyma Valide Hatun, e lindur në Devrekan, Kastamonu.

Kur Mehmeti i II kishte 11 vjet, ai u dërgua në Amasi, për të qeverisur dhe për të fituar përvojë, sipas zakonit të sundimtarëve osmanë para tij. Sulltan Murati i II, gjithashtu dërgoi një numër mësimdhënësish që ta edukojnë atë.[1] Ky edukim islam pati një ndikim të madh në formimin e mendësisë së Mehmetit dhe në forcimin e besimit të tij islam. Ai u ndikua në praktikën e tij të epistemologjisë islame nga praktikues të shkencës, veçanërisht nga mentori i tij, Molla Gyrani. Ndikimi i Akshemsedinit në jetën e Mehmetit filloi që në moshë të re, veçanërisht në urdhërin për të përmbushur detyrën e tij islame, gjëgjësisht për të përmbysur Perandorinë Bizantine duke pushtuar Kostandinopojën.[2]

Pasi Murati i II bëri paqe me karamanidët në Anadoll në gusht të v. 1444, ai hoqi dorë nga froni, që të lëshoj vendin djalit të tij 12 vjeçar, Mehmetit të II. Nën sundimin e parë të Mehmetit të II, ai mundi kryqtarët e udhëhequr nga Janosh Huniadi, pasi inkursionet hungareze thyen kushtet e armëpushim sipas Paqes së Segedinit. Kardinali Julian Cesarini, përfaqësuesi i papës, kishte bindur mbretin e Hungarisë se shkelja e armëpushimit me myslimanët nuk ishte një akt tradhëtie.[3] Në këtë kohë Mehmeti i II kërkoi nga babai i tij Muradi i II të rimerrte fronin, por Murati i II nuk pranoi. I zemëruar me babanë e tij, i cili kishte filluar një jetë soditëse në Andaollinë jugperëndimore, Mehmeti i II shkroi, "Nëse ti je sulltani, eja dhe udhëhiqi ushtritë tuaja. Nëse unë jam sulltani, të urdhëroj të vish e të udhëheqësh ushtritë e mia." Pas leximit të kësaj letre, Murati i II udhëhoqi ushtrinë osmane dhe fitoi në Betejën e Varnës në v. 1444. Rikthimi i Muratit të II u mbështet nga Çandarllë Halil Pasha, vezir i madh i kohës, i cili nuk pëlqente sundimin e Mehmetit të II, sepse lalai (mësimdhënësi) më me ndikim i Mehmetit të II, Akshemseddini kishte një rivalitet me Halil Pashën.

Pushtimi i Konstandinopojës (1453)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Hisari i Rumelisë, një kala e ndërtuar nga sulltan Mehmeti i II në v. 1451–52, para rënies së Konstandinopojës.[4]

Kur Mehmed i II u ngjit përsëri në fron në vitin 1451, ai u përkushtua forcimit të forcave detare osmane dhe filloi përgatitjet për marrjen e Konstandinopojës. Në ngushticën e ngushtë të Bosforit, Hisari i Anadollisë (tr. Anadoluhisarı) ishte ndërtuar nga gjyshi i tij i madh Bajaziti i I në anën aziatike; Mehmeti ngriti një kala edhe më të fortë të quajtur Hisari i Rumelisë (tr. Rumelihisarı) në anën evropiane, dhe kështu fitoi kontrollin e plotë të ngushticës. Pas përfundimit të kalasë së tij, Mehmeti filloi të merrte një taksë lundrimi nga anijet që kalonin brenda rrezes së topave të tyre. Një anije venedikase duke injoruar sinjalet për t'u ndalur u fundos me një goditje të vetme dhe të gjithë marinarëve të mbijetuar u prenë kokat,[5] përveç kapitenit, i cili u ndëshkoua me ngulje në lell dhe u vendos si një trofe gjahu njerëzor, si një paralajmërim për marinarët e mëtejshëm që do të kalojnë ngushticën.[6]

Ebu Ejyb el-Ensari, shoqëruesi dhe flamurtari i Muhammedit, vdiq gjatë rrethimit të parë të Konstandinopojës (v. 674–78). Gjërsa ushtria e Mehmetit të II iu afrua Konstandinopojës, shehu i Mehmetit Akshemseddini zbuloi varrin e Ebu Ejyb el-Ensarit.[7] Pas pushtimit, Mehmeti ndërtoi Xhaminë e Ejyp Sulltanit në atë vend, për të theksuar rëndësinë e këtij pushtimi për botën myslimane dhe të theksonte rolin e tij si gazi.[7]

Në v. 1453 Mehmeti filloi rrethimin e Konstandinopojës me një ushtri prej 80,000 deri në 200,000 trupa, një varg artilerishë i përbërë nga mbi shtatëdhjetë copë,[8] dhe një flotë prej 320 anijesh, pjesa më e madhe e tyre ishin anije tregtare dhe transportuese mallrash. Qyteti ishte i rrethuar nga deti dhe toka; flota në hyrje të Bosforit shtrihej nga njëri breg në tjetrin në formën e një gjysmëhëne, për të ndërprerë dhe sprapsë ndonjë ndihmë të ardhun nga deti për Konstandinopojën.[5] Në fillim të prillit, filloi rrethimi i Konstandinopojës. Në fillim, muret e qytetit i mbajtën jashtë osmanët, edhe pse ushtria e Mehmetit përdorte topin e sapo krijuar nga Orbani, një top gjigant i ngjashëm me shahinë. Porti i Bririt të Artë u bllokua nga zinxhirë dhe u mbrojt nga 28 anije luftarake.

Më 22 prill, Mehmeti transportoi luftanijet e lehta mbi tokë, rreth kolonisë gjenoveze të Galatasë deri në bregun verior të Bririt të Artë; tetëdhjetë galera u transportuan nga Bosfori pas shtrimit të një rruge me dru, pak më e gjatë se një milje. Kështu, bizantinët i shtrinë trupat e tyre mbi një pjesë më të gjatë të mureve. Mehmeti kishte pergatitur disa topa te medhenj, nder me te medhenjte qe ka pasur historia, ku secili top rendonte me dhjetera tone, ndersa gjylet e tyre peshonin te pakten 300 kilograme. Keta topa Mehmeti i quajti "Urban" per nder te shpikesit dhe arkitektit te tyre, usta Urbanit,e bija e te cilit u dashurua me Hasanin, miku me i ngushte i Sulltan Mehmet Fatihut. Hasani ra deshmor ne Kostandinopoje, po ate dite qe u pushtua Kostandinopoja, me 29 maj 1453. Thuhet se Era (siç quhej gruaja qe dashuronte Hasani kishte ngelur shtatzene me te, cka e ben tragjike vdekjen e tij. Rreth një muaj më vonë, Konstandinopoja ra, pas një rrethimi pesëdhjetë e shtatë ditësh, gjëgjësisht më 29 maj 1453. Thuhet se ne diten e 40-te te rrethimit te Kostandinopojes, Mehmeti e humbi toruan dhe nuk doli nga çadra per dy dite me radhe. Ushtaret e vet mendonin se mos i bente keq vetes. Pikerisht ne ate kohe luan rol te rendesishem figura e Sheh Akshemssedinit, i cili ishte i vetmi qe e permbante Mehmetin. Ai i tha keto fjale:"Kujto Ebu Ejub el Ensarin, qe edhe pse me nje ushtri me te vogel, nuk e humbi si ju shpresen, derisa vdiq". Ai e coi Mehmetin te varri i EL ENSARIT, flamurtarit te profet Muhamedit. Mehmeti mori vrull nga kjo dhe qe prej asaj dite e pushtoi Kostandinopojen brenda 17 diteve.[5] Pas këtij pushtimi, Mehmeti e kaloi kryeqytetin osman nga Adrianopoja në Kostandinopojë.

Hyrja triumfatore e Sulltan Mehmetit II në Konstandinopojë, pikturë nga Fausto Zonaro (1854–1929).

Kur Sulltan Mehmeti i II shkeli në rrënojat e Bukoleonit, i njohur për osmanët dhe persët si Pallati i Çezarit, me shumë gjasa i ndërtuar mbi një mijë vjet më parë nga Teodosi i II, ai shqiptoi vargjet e famshme të Saadit:[9][10][11][12]

Merimangë lëvrin si derëtar,
në pallatin e Çezarit.
Bufi luan muzikë,
të rojet e kështjellës të Afrâsxhjâbit.

Pas pushtimit të Konstandinopojës, Mehmeti mori titullin "Çezar" të Perandorisë Romake (osmanisht: قیصر روم Kajser-i Rûm), bazuar në atë se Kostandinopoja kishte qenë selia dhe kryeqyteti i Perandorisë Romake që nga v. 330 dhe kushdo që zotëronte kryeqytetin perandorak ishte sundimtari i perandorisë.[13] Studiuesi i asaj kohe Gjergji i Trebizondit mbështeti pretendimin e tij.[14][15] Pretendimi i tij u pranua nga Kisha Ortodokse, por jo nga Kisha Katolike dhe shumica e Evropës perëndimore. Gjergj Sholari, një antagonist i vendosur i Perëndimit për shkak të Plaçkitjes së Kostandinopojës, të kryer nga katolikët perëndimorë të udhëhequr nga latinët dhe kundërshtimeve teologjike mes dy kishave, u kurorëzua Patriark Ekumenik i Konstandinopojës–Romës së Re në v. 1454, me të gjitha elementet ceremoniale, statusin e etnarkut (ose miletbashit) dhe të drejtat e pronës, që e bënë atë pronarin e dytë më të madh në Perandorinë Osmane, nga vetë sulltani dhe për këtë Gjergji i II e njohu Mehmetin II si pasues të fronit.[16][17][18] Mehmeti gjithashtu kishte një linjë gjaku me familjen perandorake bizantine: paraardhësi i tij, sulltani Orhan i I, ishte martuar me një princeshë bizantine, dhe Mehmeti pretendoi prejardhjen nga Gjon Çelebi Komneni.[19] Ai nuk ishte sundimtari i vetëm që pretendonte një titull të tillë; Frederiku i III, perandori i Perandorisë së Shenjtë Romake në Evropën perëndimore, theksonte prejardhjen e tij nga Karli i Madh, i cili kishte marrë titullin e Perandorit Romak kur u kurorëzua nga Papa Leo i III në v. 800.

Perandori bizantin Konstandini i XI vdiq pa lënë një trashëgimtar, dhe nësë Kostandinopoja nuk do kishte rënë në, me shumë gjasë atë do ta kishin zëvendësuar bijtë e vëllait të tij të vdekur. Ata fëmijë u morën në shërbimin e pallatit të Mehmetit pas rënies së Konstandinopojës. Djali më i madh, i riemëruar Has Murad, u bë i pëlqyeshëm për Mehmetin dhe shërbeu si Bejlerbej i Ballkanit. Djali më i ri, i quajtur Mesih Pasha, u bë admirali i flotës osmane dhe Sanxhakbej i Galipolit. Ai më në fund shërbeu dy herë si Vezir i Madh nën sundimin e djalit të Mehmetit, Bajazitit të II.[20]

Pas rënies së Konstandinopojës, Mehmeti do të vazhdonte të pushtonte Despotatin e Moresë në Peloponez në v. 1460 dhe Perandorinë e Trebizondit në Anadollinë verilindore në v. 1461. Dy mbetjet e fundit të sundimit bizantin u absorbuan kështu nga Perandoria Osmane. Pushtimi i Konstandinopojës i dha lavdi dhe prestigj të madh në vend. Ka disa dëshmi historike se, 10 vjet pas pushtimit të Konstandinopojës, Mehmeti i II vizitoi vendin e Trojës dhe u mburr se ai u hakmarrë për trojanë duke pushtuar grekët (bizantinët).[21][22][23]

Pushtimi i Serbisë (1454–1459) 

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fushatat e para të Mehmedit II pas Konstandinopojës ishin në drejtim të Serbisë, e cila kishte qenë një shtet vasal osman që nga Beteja e Kosovës në vitin 1389. Sundimtari osman kishte një lidhje me Despotatin serb – një nga gratë e Muradit II ishte Mara Brankoviq – dhe ai e përdori atë fakt për të pretenduar disa ishuj serbë. Fakti që Gjuragj Brankoviq kishte bërë kohët e fundit një aleancë me hungarezët dhe kishte paguar haraçin në mënyrë të parregullt, mund të ketë qenë konsiderata të rëndësishme. Kur Serbia i refuzoi këto kërkesa, ushtria osmane u nis nga Edreneja drejt Serbisë në vitin 1454. Smedereva u rrethua, ashtu si edhe Novobërda, qendra më e rëndësishme serbe për nxjerrjen dhe shkrirjen e metaleve. Osmanët dhe hungarezët luftuan gjatë viteve deri në 1456.

Ushtria osmane përparoi deri në Beograd, ku u përpoq, por nuk arriti të pushtonte qytetin nga John Hunyadi në rrethimin e Beogradit, më 14 korrik 1456. Një periudhë paqeje relative pasoi në rajon deri në rënien e Beogradit në 1521, gjatë mbretërimi i stërnipit të Mehmedit, i njohur si Sulltan Sulejmani i Madhërishëm. Sulltani u tërhoq në Edrene dhe Gjuragj Brankoviqi rifitoi në zotërim disa pjesë të Serbisë. Por, para fundit të vitit, Brankoviqi 79-vjeçar vdiq. Pavarësia serbe i mbijetoi atij vetëm dy vjet, kur Perandoria Osmane aneksoi zyrtarisht tokat e tij pas mosmarrëveshjeve midis të vesë dhe tre djemve të mbetur. Llazari, më i vogli, helmoi nënën e tij dhe internoi vëllezërit e tij, por ai vdiq shpejt më pas. Në trazirat e vazhdueshme, vëllai më i madh Stefan Brankoviq fitoi fronin, por u rrëzua në mars 1459. Pas kësaj, froni serb iu ofrua Stefan Tomasheviqit, mbretit të ardhshëm të Bosnjës, gjë që zemëroi Sulltan Mehmedin. Ai dërgoi ushtrinë e tij, e cila pushtoi Smederevën në qershor 1459, duke i dhënë fund ekzistencës së Despotatit serb.[24]

Pushtimi i Moresë (1458–1460) 

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Despotati i Moresë kufizohej me Ballkanin jugor osman. Osmanët e kishin pushtuar rajonin nën Muratin II, duke shkatërruar mbrojtjen bizantine - murin Hexamilion - në Istmin e Korintit në 1446. Përpara rrethimit përfundimtar të Kostandinopojës, Mehmeti urdhëroi trupat osmane të sulmonin Morenë. Despotët, Demetrios Palaiologos dhe Thomas Palaiologos, vëllezërit e perandorit të fundit, nuk arritën të dërgonin asnjë ndihmë. Paaftësia e tyre rezultoi në një revoltë shqiptaro-greke kundër tyre, gjatë së cilës ata ftuan trupat osmane për të ndihmuar në shuarjen e revoltës.{{sfn|Babinger|1992|pp=125–126} Në këtë kohë, një numër grekësh dhe shqiptarësh Moreote me ndikim bënë paqe private me Mehmetin.[25] Pas më shumë vitesh sundimi të paaftë nga despotët, dështimi i tyre për të paguar haraçin e tyre vjetor ndaj Sulltanit dhe më në fund revolta e tyre kundër sundimit osman, Mehmeti hyri në More në maj 1460. Kryeqyteti Mistra ra saktësisht shtatë vjet pas Konstandinopojës, më 29 Maj 1460. Demetrios përfundoi rob i osmanëve dhe vëllai i tij i vogël Thomas iku. Nga fundi i verës, osmanët kishin arritur nënshtrimin e pothuajse të gjitha qyteteve të zotëruara nga grekët.

Disa mbajtëse mbetën për një kohë. Ishulli Monemvasia refuzoi të dorëzohej dhe u sundua për një kohë të shkurtër nga një korsair katalanas. Kur popullsia e dëboi atë, ata morën pëlqimin e Thomas për t'iu nënshtruar mbrojtjes së Papës përpara fundit të vitit 1460.[26] Gadishulli Mani, në skajin jugor të Moresë, rezistoi nën një koalicion të lirë të klaneve lokale, dhe zona më pas ra nën sundimin e Venedikut. Mbajtja e fundit ishte Salmeniko, në veriperëndim të Moresë. Graitzas Palaiologos ishte komandanti ushtarak atje, i vendosur në Kalanë Salmeniko (e njohur edhe si Kalaja Orgia). Ndërsa qyteti përfundimisht u dorëzua, Graitzas dhe garnizoni i tij dhe disa banorë të qytetit qëndruan në kështjellë deri në korrik 1461, kur ata shpëtuan dhe arritën në territorin venedikas.[27]

Pushtimi i Trebizondit (1460–1461)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Perandorët e Trebizondit krijuan aleanca nëpërmjet martesave mbretërore me sundimtarë të ndryshëm myslimanë. Perandori Gjon IV i Trebizondit e martoi vajzën e tij me djalin e kunatit të tij, Uzun Hasan, hani i Ak Kojunlu, në këmbim të premtimit të tij për të mbrojtur Trebizondin. Ai gjithashtu siguroi premtime për mbështetje nga bejlerët turq të Sinopes dhe Karamanisë dhe nga mbreti dhe princat e Gjeorgjisë. Osmanët ishin të motivuar për të pushtuar Trebizondin ose për të marrë një haraç vjetor. Në kohën e Muratit II ata u përpoqën për herë të parë të merrnin kryeqytetin nga deti në vitin 1442, por surfimi i lartë i bëri zbarkimet të vështira dhe përpjekja u zmbraps. Ndërsa Mehmeti II ishte larguar për të rrethuar Beogradin në vitin 1456, guvernatori osman i Amasisë sulmoi Trebizondin dhe megjithëse u mund, ai mori shumë robër dhe mori një haraç të rëndë.

Pas vdekjes së Gjonit në vitin 1459, vëllai i tij David erdhi në pushtet dhe intrigoi me fuqi të ndryshme evropiane për ndihmë kundër osmanëve, duke folur për skema të egra që përfshinin pushtimin e Jeruzalemit. Mehmeti II më në fund dëgjoi për këto intriga dhe u provokua më tej në veprim nga kërkesa e Davidit që Mehmeti të shlyente haraçin e vendosur ndaj vëllait të tij.

Përgjigja e Mehmed Pushtuesit erdhi në verën e vitit 1461. Ai udhëhoqi një ushtri të konsiderueshme nga Bursa nga toka dhe marina osmane nga deti, fillimisht në Sinope, duke bashkuar forcat me vëllain e Ismailit, Ahmedin (Të Kuqin). Ai pushtoi Sinopin dhe i dha fund mbretërimit zyrtar të dinastisë Xhandarid, megjithëse emëroi Ahmedin si guvernator të Kastamonu dhe Sinope, vetëm për të revokuar emërimin në të njëjtin vit. Anëtarëve të tjerë të dinastisë Xhandarid iu ofruan funksione të rëndësishme gjatë historisë së Perandorisë Osmane. Gjatë marshimit për në Trebizon, Uzun Hasani dërgoi si ambasadore nënën e tij Sara Khatun; ndërsa po ngjiteshin në këmbë në lartësitë e thepisura të Ziganës, ajo e pyeti Sulltan Mehmedin se pse po kalonte kaq vështirësi për hir të Trebizondit. Mehmeti u përgjigj:

Nënë, në dorën time është shpata e Islamit, pa këtë vështirësi nuk duhet ta meritoj emrin e ghazi, dhe sot dhe nesër duhet të mbuloj fytyrën time në turp para Allahut.

Pasi kishte izoluar Trebizondin, Mehmedi e përfshiu me shpejtësi përpara se banorët ta kuptonin se ai do të vinte dhe e vendosi nën rrethim. Qyteti u mbajt për një muaj përpara se perandori David të dorëzohej më 15 gusht 1461.

Nënshtrimi i Vllahisë (1459–1462)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Osmanët që nga fillimi i shekullit të 15-të u përpoqën të vinin nën kontrollin e tyre Vllahinë (turqishtja osmane: والاچیا) duke vendosur kandidatin e tyre në fron, por çdo përpjekje përfundoi me dështim. Osmanët e konsideronin Vllahinë si një zonë tampon midis tyre dhe Mbretërisë së Hungarisë dhe për një haraç vjetor nuk përziheshin në punët e tyre të brendshme. Dy fuqitë kryesore ballkanike, Hungaria dhe osmanët, mbajtën një luftë të qëndrueshme për ta bërë Vllahinë vasalë të tyre. Për të parandaluar rënien e Vllahisë në krahun hungarez, osmanët liruan të riun Vlad III (Drakula), i cili kishte kaluar katër vjet si i burgosur i Muradit, së bashku me vëllain e tij Radu, në mënyrë që Vlad të mund të pretendonte fronin e Vllahisë. Sundimi i tij ishte jetëshkurtër, megjithatë, pasi Hunyadi pushtoi Vllahinë dhe rivendosi në fron aleatin e tij Vladislav II, të klanit Dănești.

Vlad III Drakula iku në Moldavi, ku jetoi nën mbrojtjen e xhaxhait të tij, Bogdan II. Në tetor 1451, Bogdani u vra dhe Vlad u arratis në Hungari. I impresionuar nga njohuritë e gjera të Vladit për mentalitetin dhe funksionimin e brendshëm të Perandorisë Osmane, si dhe urrejtjen e tij ndaj turqve dhe Sulltanit të ri Mehmed II, Huniadi u pajtua me armikun e tij të mëparshëm dhe u përpoq ta bënte Vlad III-në këshilltarin e tij, por Vlad nuk pranoi.

Në 1456, tre vjet pasi osmanët kishin pushtuar Kostandinopojën, ata kërcënuan Hungarinë duke rrethuar Beogradin. Huniadi filloi një kundërsulm të bashkërenduar në Serbi: ndërsa ai vetë u zhvendos në Serbi dhe lehtësoi rrethimin (para se të vdiste nga murtaja), Vlad III Drakula udhëhoqi kontingjentin e tij në Vllahi, ripushtoi vendin e tij të lindjes dhe vrau Vladislav II.

Në vitin 1459, Mehmeti II dërgoi të dërguar te Vladi për ta nxitur atë të paguante një haraç të vonuar prej 10,000 dukatësh dhe 500 rekrutësh në forcat osmane. Vlad III Drakula refuzoi dhe vriti të dërguarit osmanë duke i gozhduar çallmat në kokë, me pretekstin se ata kishin refuzuar t'i ngrinin "kapelet" e tyre tek ai, pasi ata hoqën vetëm mbulesën e kokës para Allahut.

Ndërkohë, Sulltani dërgoi beun e Nikopolisit, Hamza Pashën, që të bënte paqe dhe, nëse ishte e nevojshme, të eliminonte Vladin III.[28] Vlad III ngriti një pritë; osmanët u rrethuan dhe pothuajse të gjithë u kapën dhe u shtynë në shtyllë, me Hamza Pashën e shtyrë në shtyllën më të lartë, siç i ka hije gradës së tij.

Në dimrin e vitit 1462, Vlad III kaloi Danubin dhe dogji gjithë tokën bullgare në zonën midis Serbisë dhe Detit të Zi. Me sa duket duke u maskuar si një sipah turk dhe duke përdorur zotërimin e gjuhës dhe zakoneve turke, Vlad III depërtoi në kampet osmane, bëri pritë, masakroi ose pushtoi disa forca osmane.

Pushtimi i Bosnjës (1463)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Despoti i Serbisë, Lazar Brankoviq, vdiq në vitin 1458 dhe midis trashëgimtarëve të tij shpërtheu një luftë civile që rezultoi në pushtimin osman të Serbisë në 1459/1460. Stefan Tomasheviq, djali i mbretit të Bosnjës, u përpoq të vinte Serbinë nën kontrollin e tij, por ekspeditat osmane e detyruan atë të hiqte dorë nga plani i tij dhe Stefani iku në Bosnje, duke kërkuar strehim në oborrin e babait të tij.[29] Pas disa betejave, Bosnja u bë mbretëria e degëve të osmanëve.

Më 10 korrik 1461, Stephen Thomas vdiq dhe Stefan Tomasheviq e pasoi atë si Mbret i Bosnjës. Në 1461, Stefan Tomasheviq bëri një aleancë me hungarezët dhe i kërkoi Papës Pius II për ndihmë përballë një pushtimi të afërt osman. Në vitin 1463, pas një mosmarrëveshjeje për haraçin që Mbretëria e Bosnjës i paguante çdo vit osmanëve, ai dërgoi për ndihmë nga venedikasit. Megjithatë, asnjë nuk arriti kurrë në Bosnje. Në 1463, Sulltan Mehmeti II udhëhoqi një ushtri në vend. Qyteti mbretëror i Bobovacit ra shpejt, duke e lënë Stefan Tomasheviqin të tërhiqej në Jajce dhe më vonë në Kljuç. Mehmeti pushtoi Bosnjën dhe e pushtoi shumë shpejt, duke ekzekutuar Stephen Tomašević-in dhe xhaxhain e tij Radivoj. Bosnja ra zyrtarisht në 1463 dhe u bë provinca më perëndimore e Perandorisë Osmane.

Pushtimi i Shqipërisë (1466–1478)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Portreti i Skënderbeut, princi i Lidhjes së Lezhës

Në pranverën e vitit 1466, Mehmeti II marshoi me një ushtri të madhe kundër shqiptarëve dhe udhëheqësit të tyre, Skënderbeut, i cili i bëri ballë për një kohë të gjatë osmanëve, dhe në mënyrë të përsëritur kishte kërkuar ndihma nga Italia.[30] Pasi dy muaj luftimesh të ashpra Mehmedi u bind se Kruja nuk pushtohej me forcën e armëve prandaj vendosi ta mbante nën një rrethim të vazhdueshëm derisa mbrojtësit e Krujës të dorëzoheshin nga uria.[31]Gjithashtu sulltani hoqi rrethimin e Durrësit ku vodhi e plaçkiti në territoret përreth qytetit.[32][33] Gjithashtu mori me vete 3,000 shqiptarë rob.[34]

Në Shqipëri ndërtoi kështjellën e Elbasanit (il-basan, "fortesa")[35] siç thuhet brenda 25 ditëve. Kjo fortesë e vendosur në një pikë strategjike, në ultësirat pranë fundit të rrugës së vjetër Egnatia, ndau Shqipërinë në dysh, duke izoluar bazën e Skënderbeut në malësitë veriore nga zotërimet venedikase në jug.[36] Megjithatë, pas tërheqjes së sulltanit vetë Skënderbeu e kaloi dimrin në Itali, duke kërkuar ndihma. Me kthimin e tij në fillim të vitit 1467, forcat e tij u ulën nga malësitë dhe mundën Ballaban Pashën dhe e hoqën rrethimin e kalasë së Krujës; ata gjithashtu sulmuan Elbasanin, por nuk arritën ta pushtonin atë.[37][38] Mehmeti II u përgjigj duke marshuar përsëri kundër Shqipërisë. Ai forcoi sulmet ndaj kështjellave shqiptare, njëkohësisht duke dërguar trupa për të bastisur zotërimet venedikase e për t'i mbajtur ata të izoluara.[37] Osmanët dështuan sërish për të marrë Krujën dhe nuk arritën ta nënshtronin vendin. Megjithatë, dimri solli një shpërthim të murtajës, e cila do të përsëritej çdo vit dhe do të zvogëlonte forcën e rezistencës lokale.[39] Vetë Skënderbeu vdiq nga malaria në fortesën venedikase të Lezhës, duke i dhënë fund aftësisë së Venedikut për të përdorur krerët shqiptarë për interesat e veta.[36] Shqiptarët u lanë vetë të vazhdonin rezistencën, e cila u dobësua gradualisht gjatë dekadës së ardhshme.

Pasi Skënderbeu vdiq, Mehmeti II personalisht udhëhoqi rrethimin e Shkodrës në v. 1478–1979, për të cilin kronisti i hershëm osman Ashëkpashazade (1400–81) shkruan: "Të gjitha pushtimet e Sulltan Mehmetit u përmbushën me marrjen e Shkodrës".[40] Venedikasit dhe shkodranët i rezistuan sulmeve dhe vazhduan të mbanin kështjellën derisa Republika e Venedikut i dorëzoi Shkodrën Perandorisë Osmane në Traktatin e Kostandinopojës, si kusht për t'i dhënë fund luftës.

Pushtimi i Krimesë (1475)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Artikulli kryesor: Hanati i Krimesë

Një numër i popujve turkik, të njohur kolektivisht si tatarët e Krimesë, kishin banuar në gadishull që nga Mesjeta e hershme. Pas shkatërrimit të Hordhisë së Artë nga Timuri në fillim të shekullit të 15-të, tatarët e Krimesë themeluan një Hanat të pavarur të Krimesë nën Haxhi I Giraj, një pasardhës i Xhingis Han.

Tatarët e Krimesë kontrollonin stepat që shtriheshin nga Kubani deri në lumin Dniester, por ata nuk ishin në gjendje të merrnin kontrollin mbi qytetet tregtare gjenoveze të quajtura Gazaria (kolonitë gjenoveze), të cilat ishin nën kontrollin gjenovez që nga viti 1357. Pas pushtimit të Kostandinopojës, Komunikimet gjenoveze u ndërprenë dhe kur tatarët e Krimesë kërkuan ndihmë nga osmanët, ata u përgjigjën me një pushtim të qyteteve gjenoveze, të udhëhequra nga Gjedik Ahmet Pasha në 1475, duke vënë nën kontrollin e tyre Kafa dhe qytetet e tjera tregtare.[41] Pas pushtimit të qyteteve gjenoveze, Sulltani osman mbajti rob Meñli I Giraj,[42] duke e liruar më vonë në këmbim të pranimit të sundimit osman mbi hanët e Krimesë dhe lejimin e tyre të sundonin si princa harakë të Perandorisë Osmane. Megjithatë, hanët e Krimesë kishin ende një sasi të madhe autonomie nga Perandoria Osmane, ndërsa osmanët kontrollonin drejtpërdrejt bregdetin jugor.

Ekspedita në Itali (1480)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një ushtri osmane nën drejtimin e Gjedik Ahmed Pashës pushtoi Italinë në 1480, duke pushtuar Otranton. Për shkak të mungesës së ushqimit, Gjedik Ahmed Pasha u kthye me shumicën e trupave të tij në Shqipëri, duke lënë pas një garnizon prej 800 këmbësorësh dhe 500 kalorësish për të mbrojtur Otranton në Itali. Supozohej se ai do të kthehej pas dimrit. Meqenëse ishin vetëm 28 vjet pas rënies së Kostandinopojës, ekzistonte njëfarë frike se Roma do të pësonte të njëjtin fat. U bënë plane që Papa dhe qytetarët e Romës të evakuonin qytetin. Papa Siksti IV përsëriti thirrjen e tij të vitit 1481 për një kryqëzatë. Disa qytet-shtete italiane, Hungaria dhe Franca iu përgjigjën pozitivisht ankesës. Megjithatë, Republika e Venedikut nuk e bëri këtë, pasi kishte nënshkruar një traktat të shtrenjtë paqeje me osmanët në 1479.

Në 1481, mbreti Ferdinand I i Napolit ngriti një ushtri që do të drejtohej nga djali i tij Alfonso II i Napolit. Një kontigjent trupash u sigurua nga mbreti Matthias Korvinus i Hungarisë. Qyteti u rrethua duke filluar nga 1 maji 1481. Pas vdekjes së Mehmedit më 3 maj, grindjet që pasuan për pasardhësin e tij ndoshta i penguan osmanët të dërgonin përforcime në Otranto. Pra, pushtimi turk i Otrantos përfundoi me negociata me forcat e krishtera, duke lejuar turqit të tërhiqeshin në Shqipëri dhe Otranto u rimor nga forcat papale në 1481.

Shiko dhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lexoni më tej

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Dyer, T. H., & Hassall, A. (1901). A history of modern Europe From the fall of Constantinople. London: G. Bell and Sons.
  • Fredet, Peter (1888). Modern History; From the Coming of Christ and Change of the Roman Republic into an Empire, to the Year of Our Lord 1888. Baltimore: J. Murphy & Co. Page 383+
  • Silburn, P. A. B. (1912). The evolution of sea-power. London: Longmans, Green and Co.
  • Babinger, Franz (1978). Mehmed the Conqueror and His Time. Bollingen Series 96 (në anglisht). Translated from the German by Ralph Manheim. Edited, with a preface, by William C. Hickman. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.

Fine, John Van Antwerp (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (në anglisht). Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4.

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fusnotat

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ الشقائق النعمانية في علماء الدولة العثمانية، صفحة 52 نقلاً عن تاريخ الدولة العثمانية، صفحة 43
  2. ^ الفتوح الإسلامية عبر العصور، د. عبد العزيز العمري، صفحة 358-359
  3. ^ تاريخ الدولة العليّة العثمانية، تأليف: الأستاذ محمد فريد بك المحامي، تحقيق: الدكتور إحسان حقي، دار النفائس، الطبعة العاشرة: 1427 هـ - 2006 م، صفحة: 157 ISBN 9953-18-084-9
  4. ^ "Bosphorus (i.e. Bosporus), View from Kuleli, Constantinople, Turkey". World Digital Library. 1890–1900. Marrë më 2013-12-12. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ a b c Silburn, P. A. B. (1912).
  6. ^ "Byzantium: A Tale of Three Cities - BBC Four". BBC. Marrë më 2017-04-09. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ a b The Sultan of Vezirs: The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud, Théoharis Stavrides, page 23, 2001
  8. ^ Arnold (2001) p. 111
  9. ^ The Routledge Companion to Medieval Warfare, Jim Bradbury, page 68
  10. ^ The Sultan of Vezirs:, Théoharis Stavrides, page 22
  11. ^ East and West in the Crusader States: Krijna Nelly Ciggaar, Adelbert Davids, Herman G. B. Teule, page 51
  12. ^ The Lord of the Panther-Skin, Shota Rustaveli, page xiii
  13. ^ "Milliyet İnternet - Pazar". Milliyet.com.tr. 2004-12-19. Marrë më 2017-04-09. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "washingtonpost.com: Constantinople: City of the World's Desire, 1453-1924". www.washingtonpost.com. Marrë më 2017-04-09. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Crowley, Roger (2009-08-06). Constantinople: The Last Great Siege, 1453 (në anglisht). Faber & Faber. ISBN 9780571250790.
  16. ^ "Gennadios II Scholarios | patriarch of Constantinople". Encyclopedia Britannica (në anglisht). Marrë më 2017-04-09.
  17. ^ "Was the Ottoman Empire the legitimate successor of the Roman Empire? - Quora". www.quora.com (në anglisht). Marrë më 2017-04-09.
  18. ^ "List of Ecumenical Patriarchs - The Ecumenical Patriarchate". www.patriarchate.org (në anglishte amerikane). Marrë më 2017-04-09.
  19. ^ Norwich, John Julius (1995). Byzantium:The Decline and Fall. New York: Alfred A. Knopf. fq. 81–82. ISBN 0-679-41650-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Lowry, Heath W. (2003). The Nature of the Early Ottoman State. Albany, NY: SUNY Press. p. 115-116.
  21. ^ Michael Wood (1985). In Search of the Trojan War. University of California Press. fq. 38–. ISBN 978-0-520-21599-3. Marrë më 1 maj 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Kader Konuk (21 shtator 2010). East West Mimesis: Auerbach in Turkey. Stanford University Press. fq. 78–. ISBN 978-0-8047-7575-5. Marrë më 3 maj 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ John Freely (1 tetor 2009). The Grand Turk: Sultan Mehmet II - Conqueror of Constantinople and Master of an Empire. Overlook. fq. 95–. ISBN 978-1-59020-449-8. Marrë më 3 maj 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Miller, William (1896). The Balkans: Roumania, Bulgaria, Servia, and Montenegro (në anglisht). London: G.P. Putnam's Sons. Arkivuar nga origjinali më 29 prill 2016. Marrë më 8 shkurt 2011.
  25. ^ "Contemporary Copy of the Letter of Mehmet II to the Greek Archons 26 December 1454 (ASV Documenti Turchi B.1/11)" (PDF) (në greqisht dhe anglisht). Angiolello.net. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 27 korrik 2013. Marrë më 17 shtator 2013.
  26. ^ Babinger 1992, ff. 173–175.
  27. ^ Babinger 1992, ff. 176–177.
  28. ^ "Vlad the Impaler second rule [3]" (në anglisht). Exploringromania.com. Arkivuar nga origjinali më 8 qershor 2009. Marrë më 17 gusht 2012.
  29. ^ Fine 1994, ff. 575–581.
  30. ^ Finkel 2006, p. 63
  31. ^ Kasëm Biçoku, Historia e Popullit Shqiptar, 2002, vëllimi 1, pjesa e dytë: Mesjeta, kreu VI, nënkreu 5, fq. 452
  32. ^ Babinger 1978, p. 252
  33. ^ Setton 1978, p. 279
  34. ^ Babinger 1978, p. 253
  35. ^ Robert Elsie: Historical dictionary of Albania (në anglisht). Books.google.gr. 2010-03-19. ISBN 9780810873803. Marrë më 2013-08-10.
  36. ^ a b Finkel 2006, p. 64
  37. ^ a b Setton, Hazard & Norman (1969), p. 327
  38. ^ Setton 1978, p. 278
  39. ^ Setton 1978, p. 283
  40. ^ Pulaha, Selami. Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV. Burime osmane. Tirana: Universiteti Shtetëror i Tiranës, Instituti i Historisë dhe Gjuhësisë, 1968, p. 72
  41. ^ Subtelny, Orest (2000). Ukraine: A History (në anglisht). University of Toronto Press. fq. 78. ISBN 0-8020-8390-0.
  42. ^ "Soldier Khan" (në anglisht). Avalanchepress.com. Arkivuar nga origjinali më 1 gusht 2012. Marrë më 17 shtator 2013.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmet_Fatihu&oldid=2709707"