Sabri Hamiti

Sabri Hamiti
Ditëlindja:	10 maj 1950
Vendlindja:	Dumnicë, Podujevë
Kombësia:	shqiptar

Sabri Hamiti (Dumnicë, 10 maj 1950) është shkrimtar, studjues, profesor letërsie dhe akademik shqiptar nga Kosova.

Biografia

Sabri Hamiti lindi më 10 maj 1950 në Dumnicë, Podujevë, nga baba Hamit Hamiti dhe nana Mehreme Duriqi. U rrit në familje bashkë me tri motra e dy vllezër.
1957 Hyri në shkollën fillore në vendlindje.
1968 Mbaroi gjimnazin në Podujevë dhe u regjistrua në Fakultetin Filozofik të Prishtinës. Nisi botimet letrare në Bota e re e në gazeta e revista të tjera. Mori pjesë në demonstratat e studentëve në Prishtinë. I ndjekur nga policia, disa muaj jetoi duke u fshehur te të dashurit e tij.
1972 Diplomoi me sukses të shkëlqyeshëm në Universitetin e Prishtinës, në gjuhë e në letërsi shqipe. Botoi veprën e parë letrare te Rilindja e Prishtinës. Regjistroi studimet pasuniversitare me temë “Poetika e re shqipe” në Universitetin e Sorbonës, në Paris, mirëpo për mungesë parash u kthye në Prishtinë.
1973 U martua me Kumrije Rugovën, moshatare dhe mike e studimeve. Hyn në punë në shtëpinë botuese Rilindja të Prishtinës. Nis studimet pasuniversitare në Fakultetin Filozofik të Zagrebit, të cilat studime i kreu pas dy vitesh.
1980 Për një vit akademik specializoi teorinë e formave letrare në École des Hautes Études en Sciences Sociales, në Paris. Mori Diplomën e Shkallës së Lartë për letërsi frënge e qytetërim frëng në Universitetin e Sorbonës në Paris.
1987 Doktoroi me temë nga letërsia bashkëkohore shqipe në Universitetin e Prishtinës.
1989 Hyn në lëvizjen për Pavarësinë e Kosovës, të prirë nga Ibrahim Rugova, mik i tij i studimeve. Më vonë, shtatë herë me radhë (1992, 1998, 2001, 2004, 2007, 2010, 2014) u zgjodh deputet në Kuvendin e Kosovës, ndërsa nga viti 2006 është anëtar i Kryesisë së Kuvendit .
1993 Zgjidhet profesor i letërsisë shqipe në Universitetin e Prishtinës. Po ashtu ligjërues në studimet postdiplomike të letërsisë.
1995 Si anëtar i Komisionit Kombëtar punoi për njësimin e programeve shkollore të lëndëve nacionale dhe për hartimin e teksteve të përbashkëta për të gjitha shkollat shqipe.
Më 24 shtator 1998 persona të panjohur të Sigurimit të fshehtë serb i bëjnë atentat në shkallët e banesës së tij në Dardani të Prishtinës. E shpëtojnë mjekët shqiptarë me ndihmën e Zotit.
2000 Zgjidhet anëtar korrespondent i Akademisë të Shkencave e Arteve të Kosovës.
2008 Zgjidhet anëtar i rregullt i Akademisë të Shkencave e Arteve të Kosovës.

Sabri Hamiti jeton dhe punon në Prishtinë.

Mbi veprën letrare

Shqiptimi poetik si rebelim tematik e gjuhësor kundrejt letërsisë pararendëse shfaqet me figura të forta si Njeriu vdes i ri, madje në trajtë titulli. Më tutje kërkimi si vetënjohje duke krijuar variantet e Narcisit modern, si figurë themelore e letërsisë në shkallën e parë të shkrimit. Edhe më tutje figurat e kujtimeve personale, të shtrira në kohë dhe në botën e të tjerëve, që presin me thikën e harrimit; dhe ritëm, rimë, muzikë.

Trungu ilir, figurë kryesore e identitetit e sprovuar në Kohën moderne të rrethanave. Trungu ilir një libër kult, i dramatizuar në teatër dhe shfaqje e ndaluar nga cenzura. Leja e njohtimit 1985, libër binjak me të parin, kërkim i identitetit të rrezikuar nga jashtë, duke përfshirë një referencë të largët me fantazinë apo utopinë negative të Oruelit në 1984. Kujtimet e të ndodhurave i mbledh poema dramatike Kutia e zezë.

Kaosmos, shenjë a thirrje për frikën e torturën sistemore që prek individualitetin e universalitetin e njeriut. Dramatika e marshit barbar në ardhje e në shkuarje, ashtu dhe bukuria e jetës në rendin e përmbysur: parajsa, purgatori, ferri. Mandej ABC si katalog i dhembjeve etnike, me figurat që si shpërthyes të mprehët prekin në kohë e në hapësirë. Melankolia, së fundit është gjendje e figurë për pasojat që ka bota e ndiesive e kaluar nëpër botën e egërsive.

Romani i rinisë Njëqind vjet vetmi shtreson psikologjinë e vetmitarit që rritet ndërmjet mungesave e pengesave. Aty është jeta e tre brezave që i ngjajnë kaq shumë njëri tjetrit. Vetmia është shekullore: njëqind vjet, por kjo është figurë e pambarimit. Referime reale shkon nga Lidhja e Prizrenit e këndej. Po shkrimi ndjek logjikën e vet, që nga legjenda e përralla për të përfunduar në një epilog baladik të njohjes dhe të vetënjohjes shqiptare.

Futa e Misioni, dy tekste dramatike që lidhen fort me ndodhjet në Kosovë në deceniet e fundit të shekullit XX. Një shkrim i rrezikshëm dhe i rrezikuar, që universalen don ta provojë me realen: situata për t’u identifikuar. Dy heronjtë tragjikë të dramave japin tipe të ndryshëm heronjsh shqiptarë: një herë hero i mashtruar, herën tjetër hero i flijuar. Dhe këtu mbetet të rindërtohet heroi veprues, si vizion apo si realitet i vendit, që do ta përmbyllë skemën e heronjve shqiptarë.

Sprovat për një poetikë, një trajtim e kërkim teorik i letërsisë shqipe i të gjitha periudhave, shfaqet që nga libri i parë Variante deri te libri i fundit Bioletra, për të krijuar një sistematikë të kërkimit e një sistem të të menduarit. Pra, letërsia apriori e kritika aposteriori. Nga poetika e autorëve te poetika e periudhave dhe tutje te poetika e letërsisë shqipe. Dhe në fund të fundit poetika personale në Bioletra, e shfaqur si një teori e shkrimit dhe e leximit letrar.

Dy periudha të letërsisë shqipe: letërsia filobiblike e letërsia romantike, që rrokin katër shekujt e parë të kësaj letërsie. E para duke pasur karakteristikë zotëruese parashkrimin biblik, kurse e dyta duke e pasur për bazë temën e zgjimit nacional ashtu dhe shpërthimet individuale romantike. Të dyjat të lexuara nëpërmjet autorëve më të mëdhenj. E para me Buzukun, Budin, Bogdanin e Varibobën, e dyta nëpërmjet De Radës, Naimit, Serembes, Pashko Vasës, Samiut, Mjedjes, Çajupit. Vetëdija për dy doktrina letrare.

Letërsia e gjysmës së parë të shekullit XX, e shfaqur më parë si letërsi e modelit kritik, përballë modelit himnizues romantik. E vijuar me letërsinë moderne që zbulon e shfaq poetika e individualitete të fuqishme letrare. Zhvillim i hovshëm i të gjitha gjinive letrare duke krijuar një ambient e një vetëdije, ku krijohet dialogu i çuditshëm ndërmjet autorëve të mëdhenj si Faik Konica, Gjergj Fishta e Fan S. Noli në një anë dhe Lasgush Poradeci, Ernest Koliqi, Mitrush Kuteli e Migjeni në anën tjetër.

Interpretimi i veprave të zgjedhura të autorëve të zgjedhur të letërsisë bashkëkohore. Shkrim i një dialogu të mbrendshëm letrar, në të cilin autorët e veprat e zgjedhin lexuesin-interpretuesin po aq sa ai i zgjedh këto. Kjo dëshmon më tepër një sistematikë të shkrimit e të leximit se sa një sistem. Pra, loja e përhershme e kërkimit është që autorët: krijuesi e interpretuesi t’i shfaqen të hapur njëri tjetrit, për të gjetur bashkërisht universalen letrare në trajtë të poetikës.

Katër monografi letrare për autorët e njohur të letërsisë bashkëkohore shqipe: dy të hullisë së shkrimit tradicional, një të nismës moderne e një të shkrimit modern. Njëri i futur në kodifikimin moral dhe i rebeluar fort (Hivzi Sulejmani); tjetri i bërë popullor nëpërmjet humanitetit e moralitetit të letërsisë (Nazmi Rrahmani); një poet i nemun e i ndjekur nga talenti i vet (Bilal Xhaferri) dhe autori emblematik i letërsisë moderne shqipe në gjysmën e dytë të shekullit XX (Anton Pashku).

Sympathia: testamente për Urtakun (2004), përmbledhje poetike me frymë personale e metafizike përnjëherësh, e lidhur pandërmjetshëm me Melankolinë (1999) e vitit të tmerrit e të mrekullisë për shkrimtarin e Kosovën. Poezi e elementaritetit fizik e shpirtëror që dëfton frymë bashkëndjenjeje (sympathia e titullit). Librat sistematizues për fenomene letrare e kufitare me letërsinë: Bioletra (2000), Tematologjia (2005) dhe Albanizma (2009) bëjnë trininë Poetika shqipe, siç është mbiquajtur në një botim tërësor të triave në vitin 2010. Studimi i temave, shkollave, kodeve, ligjërimeve, formave, figurave e shkallëve të letërsisë, evoluon në një poetikë historike të shqipes.. Utopia letrare (2013) studion veprat përfaqësuese utopike dhe distopike shqiptare në përqasje me letërsinë e përgjithshme utopike dhe distopike, prej traktateve sociale te letërsia fiksionale. Një vepër e re në ngrehinën poetiko-historiko-letrare shqipe në përthyerje me veten dhe me botën perëndimore në gjirin e të cilës ka lindur dhe gjallon. Librat monografikë për dy figura të mëdha kombëtare, shkrimtarë e misionarë: Presidenti Ibrahim Rugova: Memento për Rugovën (2007) dhe Zef Pllumi (2013) për Rugovën shkrimtar, prijës politik e njeri dhe Pllumin misionar i besimit me rrnue për me tregue, që bëhet besim letrar. Ndre Mjedja (2016) përvijon portretin letrar të shkrimtarit të madh në 150-vjetorin e lindjes, i cili kaloi nëpër tri formacione stilistike letrare për të mbetur përgjithmonë liriku klasik i shqipes.

Veprat letrare

Poezia

Ballina e librit Litota

• Njeriu vdes i ri, 1972
• Faqe e fund, 1973
• Thikë harrimi, 1975
• Trungu ilir, 1979
• Leja e njohtimit 1985, 1985
• Lind një fjalë, përzgjedhje, 1986
• Kaosmos, 1990
• ABC Albetare për fëmijë të rritur, 1994
• Melankolia, 1999
• Sympathia, 2004
• Lulet e egra, 2006
• Litota, 2007
• Kukuta e Sokratit, 2018

Roman

• Njëqind vjet vetmi (Sabri Hamiti), 1976

Drama

• Futa, 1988
• Misioni, 1997
• La Mission, 2007, Paris, Editions l’Espace d’un instant

Kritikë/Eseistikë/Studime

Ballina e librit Lasgushi qindvjeçar

• Variante, 1974
• Teksti i dramatizuar, 1978
• Kritika letrare, 1979
• A-ZH, Romanet e Nazmi Rrahmanit, 1982
• Arti i leximit, 1983
• Njeriu kryengritës, 1987
• Vetëdija letrare, 1989
• Faik Konica: jam unë, 1991
• Tema shqiptare, 1993
• Poeti i nemun Bilal Xhaferri, 1996
• Letra shqipe, 1996
• Lasgushi qindvjeçar, 1999
• Bioletra, 2000
• Studime letrare, 2003
• Shkollat letrare shqipe, 2004
• Tematologjia, 2005
• Presidenti Ibrahim Rugova (Memento për Rugovën), 2007
• Letërsia moderne, Tiranë, 2009
• Albanizma, 2009
• Poetika shqipe, 2010
• Utopia letrare, 2013
• Zef Pllumi, 2013
• Ndre Mjedja, 2016
• Anton Pashku, 2017
• Testamenti, 2018

Tekste shkollore

• Letërsia e vjetër shqipe, 1995,
• Letërsia moderne shqipe, 1998,
• Letërsia romantike shqiptare, 2004

Vepra komplete, 2002

Ballina e një vepre të kompletit

• Vëllimi i parë: Poezi
• Vëllimi i dytë: Poezi
• Vëllimi i tretë: Poezi
• Vëllimi i katërt: Roman
• Vëllimi i pestë: Drama
• Vëllimi i gjashtë: Kritika letrare
• Vëllimi i shtatë: Letësia filobiblike, Letërsia romantike
• Vëllimi i tetë: Letërsia moderne
• Vëllimi i nëntë: Letërsia bashkëkohore
• Vëllimi i dhjetë: Letërsia bashkëkohore

Studime për veprën e Sabri Hamitit

• Dr. Ibrahim Rugova "Sistemi poetik i Sabri Hamitit", Tiranë, 2013.
• Dr. Nysret Krasniqi "Sabri Hamiti", Prishtinë, 2011
• Muhamed Çitaku "Strategjitë e rrëfimit: romani Njëqind vjet vetmi i Sabri Hamitit", Prishtinë, 2010
• Munish Hyseni "Sabri Hamiti - Bibliografi (1967-2015), Prishtinë, 2015

Tekste të Sabri Hamitit

Në gjuhën shqipe

• • Sabri Hamiti: Shkollat letrare shqipe
  • Sabri Hamiti: Monumentet e kulturës së identitetit shqiptar
  • Sabri Hamiti: Fraza e pambaruar
  • Sabri Hamiti: Njeriu meditant, njeriu militant

Në gjuhë të huaja

• • Sabri Hamiti: Albanian literary schools (Përkthyer nga Dr. Muhamet Hamiti)
  • Sabri Hamiti: Les écoles littéraires albanaises (Përkthyer nga Dr. Halit Halimi)
  • Poezi të Sabri Hamitit në anglishte (Përkthyer nga Dr. Robert Elsie)

Mirënjohjet

Urdhri "Gjergj Kastrioti Skënderbeu"

• Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit
• Urdhri "Gjergj Kastrioti Skënderbeu", 2010
• Çmimi kombëtar "Azem Shkreli", për vepër jetësore në fushën e letërsisë nga Ministria e Kulturës e Kosovës, 2010
• Çmimi i Madh për Letërsinë për vitin 2010 na Ministria e Kulturës e Shqipërisë për veprën letrare "Poetika shqipe"
• “Çmimi Special” për kontributin kulmor për letërsinë dhe kulturën shqipe i Akademisë Kult, 2014

Lidhje të jashtme

• Dr. Ibrahim Rugova: Përurimi i veprës së madhe të Sabri Hamitit
• Prof. dr. Ali Aliu: Revolta ëndërrimtare
• Prof. dr. Zejnullah Rrahmani: Lexuesi duhet të mësojë notin për ta ndier shijen e paanësisë së detit të poezisë së Sabriut
• Dr. Kujtim M. Shala: Sprova për një Poetikë
• Dr. Kujtim M. Shala: TEMATOLOGJIA: THEMA E LOGOS
• Drama "Misioni" e Sabri Hamitit në frëngjisht