Jump to content

Ajdonati

Coordinates: 39°28′16″N 20°30′40″E / 39.47111°N 20.51111°E / 39.47111; 20.51111
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Paramythia)

39°28′16″N 20°30′40″E / 39.47111°N 20.51111°E / 39.47111; 20.51111

Ajdonati
Paramëthia
Παραμυθιά
Paramithia
Qytezë
Rruga qendrore e Paramithisë.
Rruga qendrore e Paramithisë.
Popullsia
 • Gjithsej2,862
Emri i banorëveParamithjot ose Paramithiot
{{{postal_code_type}}}
462 00
TargatΗΝA - HNB - IE
Faqja zyrtarehttp://www.dimos-souliou.gr/

Ajdonati i njohur edhe si Paramëthi (greqisht: Παραμυθιά Paramythia ose Paramithiá) është qytezë në qarkun e Çamërisë dhe selia e komunës së Sulit, Greqi.

Gjeografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Nga veriu qyteza e Paramithisë kufizohet me fshatin Selanin, nga jugu me Karjotin, nga lindja me Popovën dhe nga perëndimi me Grykën. Në jug të lumit Kalama ndodhet Paramithia në një lartësi mesatare nga niveli i detit prej 243 m. Qyteza është e vendosur 750 metra në mes të lumenjve Kalama dhe Gliqi. Periferia e qytezës arrin në 31,680 hektarë, ndërsa popullsia është 2.862 banorë. Sot, Paramithia është selia e komunës së Sulit, që ka 10.000 banorë. Ajo është e ndërtuar në themelet e lashtë të vendbanimit Uria (gr: Εύροιας/Evroias), që u shkatërruar në vitin 551 nga Gotët e Totillës. Paramithia është qendra e Mitropolisë ortodokse në qarkun e Çamërisë. Paramithia është e njohur për kishën e ruajtur mirë të saj bizantine të Shën Mërisë. Shënjtori i Paramithisë është Shën Donati.

Paramithia ishte një qytezë e vogël me ndikime bizantine kulturore, e ndërtuar në vitin 1000 para Krishtit dhe me një amfiteatër i cili ndodhet në një lartësi prej 750 m, në këmbët e malit Kurilla (gr: Γκορίλας/Gorílas, Γορίλας/Goríla dhe Κουρίλας/Kourílas; qe emri e saj vjen nga fjala sllavishte e vjetër Gor që do të thotë mal, p.sh. Za-Gor ose Zagori d.m.th. prapa malit), në mes lumenjtë Gliqi, që vjen nga malet e Sulit dhe derdhet në Detin Jon, në afërsi të fshatit Spllancës dhe në veri afër lumit Kalama. Mali Kurilla (lart. 1,658 m) është në anën lindore të qytezës. Në vështrimin urban të Paramithisë, prej poshtë kalasë dhe rrëzë kodrës e rrëpirës janë të vendosura shtëpitë e banorëve, të shpërndara në mesin e pemëve dhe gjelbërimit. Shumë prej shtëpive janë të ndërtuara pranë njëra-tjetrës dhe rrugët janë të ngushta dhe të shtruara me kalldrëm.

Në anën perëndimore të qytetit gjenden malet që ndajnë qytezën nga qytetet e Gumenicës, Margëlliçit dhe fusha të tjera. Brenda kufijve të qytezës shtrihet lumit Vuvo (sot: Κοκύτος/Kokítos). Pjesa më e madhe e komunës, me përjashtim të luginave të lumenjve Kalama dhe Vuvo, është malore dhe kodrinore me majat më të larta si Shpata (1.644m; riemëruar sot si: Χιονίστρα/Hionístra) dhe Kurilla (1.658m) në verilindje dhe lindje të Paramithisë. Fusha e Paramithisë është një nga më të mëdhatë në Çamëri dhe zona më e madhe banimi dhe kulturore e vendit.

Zona është e pasur me depozita uraniumi (në veri afër fshatit Mininë) që ka matjen 9,550 Bekuerel për metër kub (kufirin e 150 gatishmërie Bekuerel), me rezerva të përgjithshme prej së paku 50.000 ton, të cilat mbeten të pashfrytëzuara. (Vlera komerciale në varësi të densitetit: 1000-27.000 dollarë të SH.B.A-së një gram).

Ka teori të ndryshme për etimologjinë e emrit Paramithi.[1] Sipas autorëve grekë si Vasil Krapsiti, emri Paramithia është e lidhur me kishat e vjetra të qytezës. Njerëzit që ishin besimtarë të rregullt kërkonin predikues që në liturgjinë e tyre të këndojnë Paramithinë, që në greqisht ka kuptimin "Përalla", gjë që i ka dhënë qytezës emrin. Ndërsa autorët shqiptarë, si Nexhat Merxhushi dhe Mehmet Minga e lidhin emrin me vendndodhjen gjeografike të Paramithisë. Sipas tyre, emri Paramithi do të thotë qytezë që ndodhet përpara lumit Thiam (Para-mi-thiamis), fjalë trajta e të cilës në shekuj përfundoi në Paramithi. Paramithia ka qenë gjithashtu e njohur me emra të tjerë. Gjatë epokës normane, qyteza ishte e njohur si Castelnovo (Kështjella e re). Qyteza e mori emrin e vet nga kisha e Shën Donatit, që e cila është e vendosur në pjesën e vjetër të qytezës. Më vonë, gjatë epokës veneciane, qyteza ishte i njohur me dy emra: Aidonat dhe Paramithi deri në 1449. Gjatë periudhës osmane, emri zyrtar i qytezës në gjuhën turke ishte Aydonat deri në 1913.

Para Luftës së Dytë Botërore, Paramithia kishte këto lagje: Argullah, Sulltan Bajazit, Begatë, Bollatatë, Çardhaqe, Çaush, Haxhidem, Hundatë (Hunda), Kalivia, Kanali, Karkamish, Maksudatë, Prronjatë, Sinjatë, Shanaj dhe Vasil.[2] Lagjet të tjera ishin: Durut. Lagja Shanaj ishte i njohur edhe si Manshan.[3] Vendbanimi i vetëm dhe afërt Shamete ishte gjithashtu nganjëherë konsideruar të jetë pjesë ose lagje e Paramithisë.

Toponimet të qytezës Paramithi:(Para Luftës së Dytë Botërore)[4]

Planvendosja e përafërt e lagjeve, pronave dhe familjeve të Paramithisë në vitet 1930-1940
  • Ajnikolla – kishë, në VP.
  • Aliqeza – arë, në P.
  • Andrakëla – arë, në J.
  • Arenda – përrua, në VL.
  • Baça Pasha – arë, në L.
  • Badhërra – ara, në J.
  • Baku – vreshtë, në L.
  • Bikëllo – are, në P.
  • Bir’ e Ulkut - shpellë, në L.
  • Bostanja - ara, në L.
  • Braholili - shesh, në L.
  • Bregu Ajuar - breg, në P.
  • Bregu i Dinit - breg, në P.
  • Bregu Tabuarr (bregu i Taborrit) - breg, në J.
  • Bregu i Vashit - breg, në P.
  • Bregu i Zhavangalit – breg, në V.
  • Burrdhenga - ara, në J.
  • Durim’ i Bakos - lërë ku pinin ujë bagëtia, në J.
  • Cano/ua - arë, në P.
  • Çefliku - arë, në J.
  • Çezm’ e Ajnikollës – krua, në VP.
  • Çezm’ e Çaushit – krua, në qëndër.
  • Çezm’ e Selimit - krua, në qëndër.
  • Çezm’ e Zeqo Takës – krua, pranë qendrës.
  • Dardagana – arë, në P.
  • Dergu – kodër, në V.
  • Duruti – krua, në qendër.
  • Fasule – ara, në L.
  • Fiku – arë, në P.
  • Fiqeza – arë, në L.
  • Furra – kodër, në V.
  • Fush e Hallazmës - fusha e aviacionit, në J.
  • Fush’ e Paramëthisë – fushë, në P.
  • Gallatai - kodër qe zotëron Paramithinë, në J.
  • Goneja - arë, në P.
  • Goropulla - arë, në L.
  • Gorricat e Prronjos - ara, në P.
  • Grav e Cigarajt - shpellë në kala, në L.
  • Grav’ e Kasimit – shpellë, në L. Në këtë shpellë në kohën turke pati qenë strehuar një hajdut me emrin Kasim.
  • Grav’ e Kastros - shpellë në kala, në L.
  • Grav’ e Paramëthisë – shpellë, në P.
  • Gravalista - arë, në L.
  • Gravat e Shehut - shpellë, në L.
Avioni britanik pëson një shërbim i motorit në Fushë e Hallazmës të Paramithisë gjatë Luftës së Dytë Botërore.
  • Gravopulla – shpellë, në L.
  • Grop’ e Agait – ara, në P.
  • Grop e Arës - arë në gropë, në L.
  • Grop e Madhe - arë e madhe në një vend grope, në P.
  • Grop e Mirajthit - vend gropë, në L.
  • Grop e Vogël - arë e vogël në një vend gropë, në P.
  • Gropat e Dinenje - vende gropa, në V.
  • Gudeja - pllajë shkëmbore, në VL.
  • Guguja - pllajë shkëmbore, në VL.
  • Gura - arë, në V.
  • Guret e Arës – arë, në J.
  • Gur i Frëngut - spithar ku pinin ujë barinjtë, në L.
  • Hajdëret - ara, në V.
  • Halilet – ara, në V.
  • Haliqet - ara, në V.
  • Haliqet - ara, në P.
  • Handaqi – luginë, në V.
  • Han i Cil Papait – han, në qendër.
  • Han i Çafa Milës - han pranë qendrës.
  • Han i Sako Selimit - han pranë qendrës.
  • Han i Xhep Bakës - han pranë qendrës.
  • Haur i Maliq Bollatit – arë, në V.
  • Hanxharet - brinjë, në J.
  • Hido - arë, në P.
  • Hondri - arë e burim, në J.
  • Huvjani - mullinjtë që bluanin drithëra, në J.
  • Jofiri - urë, në L.
  • Kalaja e Frëngut - kala në formë katrore e ndërtuar me gurë të gëdhëndur, në L.
  • Kallami - ara, në L.
  • Karamanet - ara, në P.
  • Karapeça - ara, në L.
  • Karsella - arë, në L.
  • Kasimi - faqe mali, në L.
Kalaja Kastro që shihet nga rrugët e Paramithisë.
  • Kastro - kalaja e Paramithisë, në L.
  • Klima - ara, në J.
  • Klumushtori - bregore me pemë frutore, në L.
  • Kokorina - ara, në P.
  • Kolldanja - arë, në J.
  • Kollovi – arë, në P.
  • Koqino – arë, në P.
  • Krioneri - burim uji, në V.
  • Kroi i Çanit Beçit – krua, në L.
  • Kroi i Çaushit - krua, në L.
  • Kroi i Kalasë – krua, në V.
  • Kroi Karkamishit - krua, në J.
  • Kroj i Xhamise Mbret - krua, në qendër.
  • Krojet e Lefterhorit - krua që ka 3-4 kanale, në VL. Aty udhëtarët paramithjotë shplodhnin kuajt kur shkonin për në Janinë.
  • Krushika – kroje, në P.
  • Kucofotia – ara, në L.
  • Kubej’ e Kanulës - kube me dy kroje pranë, në qendër.
Në sfond: Kulla e Bollatatëve
  • Kull e Bollatate - kullë e lartë, në V. Flitet se e kanë ndërtuar venecianët.
  • Kull’ e Prronjate - kullë e ndërtuar në një brinjë, në L. Thuhet se këtë e ka ndërtuar Ali Pasha Tepelena. Mbi këtë kullë ngrihet kalaja e Paramithisë.
  • Kullure – ara, në P.
  • Lefka - arë, në P.
  • Lefkat – ara, në VL.
  • Lëm’ i Vogël – lëmë, në V.
  • Liboni - lumë i vogël, në P.
  • Limini - ngjol, në P.
  • Livadhi - ara, në P.
  • Londo/ua – ara, në P.
  • Lutruvij’ e Vjetër - maqinë vaji, në J.
  • Llutroi - burim, në JL.
  • Mal’ i Kurillës – mal i Paramithisë, në L.
  • Mani - arë, në P.
  • Maqellari - ara, në V.
  • Marandoi – brinjë, në L.
  • Margulate - ara, në P.
  • Mashqullora - ara, në P.
  • Maruçe - bregore e përrua, në VL.
  • Maruci - lumë i vogël, në V.
  • Megalivrisi - 6 kroje, në V.
  • Merdemi - kodër, në V.
  • Mesolibonet - ara, në P.
  • Miçifili – ara, në L.
  • Minçellari - ara, në V.
  • Mingo/ua - arë e fisit të Mingajve, në P.
  • Monopllaka – ara, në P.
  • Mulliri i Frëngut – gërmadhe mulliri, në VP.
  • Mulliri i Manopullit - ara, në L.
  • Mulliri i Përçnellës - mulli, në VL.
  • Mullit e Huvjanit - 3 mullinj, në L.
  • Mullinjt e Paramëthisë - mullinj, në JP.
  • Njihori - gërmadha të një fshati të vjetër, populli i të cilit thonë se ka vdekur nga kukudhi, sot kullotë, në L.
  • Palotaburri - vend ku ka pasë mbajtur ushtri Ali Pasha Tepelena, në L.
  • Pazar i Orizit - tregu ku shitej orizi i sjellë nga fshatrat e Frarit, në qendër.
  • Pesmoi - mal mbi 600 m. lartësi, në P.
  • Pesmoi i Poshtëm - maje mali, në P.
  • Pesmoi i Sipërm - majë mali, në VP.
  • Përcënella - mulli, në P.
  • Prroi i Glatë - përrua, në P.
  • Prroi i Klishës – përrua, në JP.
  • Prroi i Osman Shanit - përrua i thatë.
  • Prroi i Pazarit - përrua, në P.
  • Prroi i Xhulles - përrua, në P.
  • Qaf’ e Nelo Balos - qafë, në P. Aty më 1913 grekët vranë Nelo Balon.
  • Qaf’ e Ngjolit - qafë, në VP.
  • Qeshqeza - kullotë, në P.
  • Qiparisha - vend ku ka selvi, në P.
  • Qisëra - kullotë, në P.
  • Qivur i Beut - varr i Ferrik Pronjos nga Paramithia, në V.
  • Qurdia - arë, në L.
  • Rexhanedhe – ara, në V.
  • Rrap i Math - arë, në L.
  • Rripat – are, në P.
  • Rripat e Prronjos – ara, në V.
  • Rripat – arë, në L.
  • Skallopulla - kalldrëm që të çon në kala, në L.
  • Sopi - burim që del nga poshtë tokës, në L.
  • Sotopi - kodër, në V.
  • Stan i Merdenit - stan i vjetër, në L.
  • Shegat - brinjë, rrëzë mali, në V.
  • Shesh i Ali Tepelenës - shesh afër qendrës. Aty Ali Pasha i ka mbajtur një fjalim popullit të Paramithisë.
  • Shesh i Lulit - vend shesh, në J.
  • Shkall’ e Lefterhorit - rrugë e përpjetë shkëmbore që të çon në fshatin e Lefterhorit, në VL.
  • Shkalla e Paramëthisë – grykë mali që kalon për në Janinë, në V.
  • Shokolët - ara, në P.
  • Shpata - faqe mali, në VL.
  • Shpell’ e Frëngut - shpellë, në qendër.
  • Shtogu i Math - ara në fushë, në P.
  • Shtogu i Vogël - ara në fushë, në P.
  • Shtrung’ e Brinjës - shtrungë, në P.
  • Shtrungat a Bollate - shtrungë e fisit të Bollate, në V.
  • Taburri - kodër, në P.
  • Tri Udhët - rrugë.
  • Ulliri – arë, në P.
  • Ur’ a Bollate – urë, në qëndër.
  • Ur a Himejve - urë e gurtë me hark, në qendër.
  • Ur a Mal Çanos - urë e gurtë me hark, pranë qendrës.
  • Ur’ e Pazarit — urë me hark, pranë qendrës.
  • Ur’ e Prroit Gallatate – urë, në VL.
  • Ur’ e Samarxhive - urë pranë dyqaneve të samarxhive, në qendër.
  • Valanidhi — faqe mali me valanidha, në L.
  • Vrazi – kullotë, në V. Aty ndodhen të rreshtuar 10 mullinj.
  • Vuleri – ara, në P.
  • Xhamia e Bollate - xhami që mban emrin e fisit të Bollatëve.
  • Xhamia e Kalasë - xhami brënda në kala, në VL.
  • Xhamia e Kanëlës – xhami, në qëndër.
  • Xhamia e Këndalit — xhami. Në vitin 1930 grekët e kthyen në shkollë greqisht.
  • Xhamia Mbret – xhami, në qëndër. Në këtë xhami ka qënë falë dikur Sulltan Bajaziti. Xhamia është në Iagjen Maksudate.
  • Xhamia e Pazarit - xhami pranë pazarit.
  • Xhamia e Prronjate — xhami në lagjen e Pronjate.
  • Xhami e Shardhaqes — xhami në lagjen e Shardhaqe.
  • Xhemeriku – përrua, në V.
  • Zërat - shesh ku thonë se kanë, hedhur valle zërat, në L.
  • Zarrhane — arë, në P.
  • Zvarra – greminë, në VL.
  • Zhadhia – kullotë, në mal, në VL.

Demografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Familjet në qytezën Paramithi(para Luftës së Dytë Botërore) ishin si më poshtë:[5]

Bakenj (nga Bako), Barberatë, Bajdatë (Bejdo), Bregenjë, Çafenj, Çallukenj (Spiro Çalluka), Dembako, Demi, Dinenj, Efenditë, Gusha, Himenjtë (Hima), Hundatë, Hysejnatë, Kalenj (Riza Kali), Katenjtë (katiu), Monopulenj, Mematë, Mergjushenj, Mingatë, Muhedinenj, Mulazimenj, Nathagari, Nili, Nurenj, Paramithia, Prronjatë, Rafti, Suvarinj, Strungari, Shembakenj, Shëngalënj, Xhaxhiu, Xhelilenj, Zejdate, Zejnatë. Nga fisi Paramithia kemi piktorin Panajot Paramthjoti, por emrin e tij i vërtetë (siç thotë dhe S. Muselimi) është Mita/s, domethënë Miti, kështu që këtë lloj zvogëlimi të këtij emri e gjejmë vetëm në gjuhen shqipe (F.M.Rrapaj).

Familje të vjetra ortodokse në Paramithi ishin vetëm shtatë:[6] Durgani, Gusho, Kazanxhi, Pano, Gurballa, Saka dhe Janopullo.

Familje ortodoske të ardhura në Paramithi pas vitit 1912:[7] Nga fshati greqisht Vishan të Pogonit janë këto familje: Miçoni, Mano dhe Vajmaq. Nga fshati greqisht Kokollaq të Pogonit: Satera. Nga fshati greqisht Vasilika të Pogonit: Qipra. Nga fshati greqisht Karapllana të Pogonit: Xhako. Nga fshati greqisht Popova i Paramithisë: Baraba, Muselimi dhe Zhanga. Dy familje vllehe nga mali Pind: Ringa dhe Siraka. Nga fshati shqipfolës Kastriza i Gumenicës: Goga.

Ekonomia dhe Kultura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Paramithia ishte një qendër kryesore e tregtisë dhe aktivitetit ekonomik në Çamëri. Në kohët e kaluara, fshatra në perëndim të lumit Bistricë (sot: Αλιάκμονας/Aliákmonas) në Maqedoninë greke dërgonin kafshë barre në Paramithi për të blerë vaj ulliri në shkëmbim për drithërat e tyre. Ky shkëmbim ekonomik vazhdoi edhe përmes Luftës së Dytë Botërore.[8] Aktivitetet ekonomike të Paramithisë ishin dhe janë edhe sot blegtoria, bujqësia, kultivimi e prodhimi i ullinjëve dhe tregtia.[9] Sot Paramithia është gjithashtu një qendër turistike e rajonit.

Banjot mesjetare të Paramithisë (në fillim të shekullit 15-të).

Sot traditat dhe zakonet janë ruajtur të paprekura dhe janë ngjarjet tipike në kujtesës si: Shën Donati (30/4), në pazarin javor të quajtur Labovë (gr: Λάμποβος/Lábovos) në të dielën e parë të çdo tetorit, karnevalet, ngjarjet përfshijnë kujtesën e 49 njerëzve ortodoksë të ekzekutuar gjatë Luftës e Dytë Botërore, festimet e Sulit në kujtim të heronjve të 21-ishit, etj.

Hapësira e mbrëndshme e banjove mesjetare.

Paramithia ofron disa atraksione. Këto përfshijnë kështjellën mesjetare të njohur, Kullën e Bollatatëve (sot: Κούλια/Koúlia dhe Κούλια των Μπονολάτων/Koúlia ton Bonoláton) të Paramithisë,[10] kështjellën Kastro,[11] rrënojat e qytetit të lashtë Uria, banjot bizantine dhe ndërtimin unik të kullës së sahatit. Gjithashtu atraksione përbëjnë shtëpitë e ndërtuara tradicionalisht dhe tregu me kalldrëm në qendër të qytezës. Atraksion është edhe lumi i Gliqisë, i cili është një destinacion i popullarizuar turistik për shkak të ujit të qartë nga burimet e shumta në rrjedhën e lumit. Afër Paramithisë janë malet e Kurillës. Pas shpërguljes së çamëve myslimaneve, të gjitha xhamitë u rrënuan pas Luftës së Dytë Botërore.

Xhamitë në Paramithi: (Para Luftës së Dytë Botërore)[12]

  • Xhamia e Madhe e qytezës ose Xhamia e Pazarit – Ndodhet në sheshin e sotëm të 49 martirëve të Paramithisë. Është ndërtuar në vendin ku ishte Manastiri i Shënjtorëve të Sotoras.
  • Xhamia e Mbretit (përkthyer dhe quajtur në greqisht si: τζαμί Βασιλεύς/Tzamí Vasileós) - Ndodhet tek Çezma e Çaushit. Është ndërtuar nga Sulltan Bajaziti më 1490 me emrin turke Cam i Șerif ose Xhamia e Shenjtë, në vendodhjen e kishës Αγίας Αικατερίνης/Ayías Ekaterínis ose Shën Katerina. Kjo xhami u shkatërroua me dinamit pas Luftës së Dytë Botërore.
  • Xhamia e Bollatatëve – Ndërtuar mbi çezmën Duruti, ku ishte Μονή Άγιος Παραμυθιάς/Moní Áyios Paramithiás ose Manastiri i Shën Paramithisë. Kjo xhami u shkatërrua në vitin 1952.
  • Xhamia e Pronjatëve
  • Xhamia e Sinjatëve
  • Xhamia e Shardhaqave
  • Xhamia e Kastros – Për të nuk ka të dhena që të jetë ngritur mbi kishë ortodokse.
  • Xhamia tek Çezma e Kanalit – Pikërisht te kjo xhami nis avllia e shkollës greke Dhimotiko Skolio, ku ndodhej Μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου/Moní Ayíos Ioánnou Prodhrómou ose Manastiri i Shën Gjon Pagëzorit.
  • Xhamia e Shardhaqave
  • Xhamia e Feim Kalaçit
  • Xhamia e Man Shanit – Ku ndodhen dhe varrezat e myslymanëve. Ka qenë manastir.
  • Xhamia e Manoplejve
  • Xhamia e Maksudatëve

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kohët e lashta

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mbetje Arkeologjike - mjetet lithina, qeramikë e thjeshtë nga Paramithia, rajoni më i pasur i Greqisë me vegla guri që daton nga paleolitit të vonë të Bronzit dhe konfirmuar banesën e vazhdueshme në zonën e gjithë Epoka e Gurit. Në Çardhaq ose Shardhaq, ana jug i Paramithisë, ekzistenca e shumëkëndëshit të varrit mauzole prej guri dhe mur e Vonë të Bronzit është një nga pak shembujt e qytetërimit antike në Çamëri. Në kohët historike, banka lindore e lumit Kalamait, ku në kodrat fortifikuara të natyrshme apo shpatet e maleve, krijuan vendbanimet e fortifikuara (sot këto gjenden në fshatrat dhe vende: Uzdinë, Petrovicë, Pllakoti, Curilë, Gushbani), të cilat kontrolluaran fushën e Kalamait. Në të njëjtën kohë zhvilluar një seri të vendbanimeve në shpatet lindore të fushës Vuvo (Paramithi, Uria, Shamete, Dragom) disa më pak në anën perëndimore të fushës Vuvo (Grykë, Sevasto, Grovolat) dhe, së fundi, disa më të vogla në malet të Paramithisë (Saloniq, Popovë). Zona e komunës, e cila për pjesën më mbulon Uriën e lashtë, banuar nga fisi i Elimëve të Tesprotët e lashtë, ishte një nga më të dendur dhe populluar rajone të Çamërisë dhe lulëzoi gjatë periudhës antike.

Koha mesjetare para epokës Osmane

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kisha ortodokse mesjetare (të shekullit 13-të)

Themelues i Paramithisë moderne daton në epokën mesjetare gjatë Perandorisë Bizantine. Në vitin 1330, Paramithia u vu nën kontrollin e despoti i Epirit, Gjon II Orsini. Në 1337, Paramithia ishte rimarrë nga perandori bizantin Androniku Palollogo dhe në 1349 Paramithia erdhi nën kontrollin të Stefan Dushan-it, perandori i serbëve. Në vitet në vijim Paramithia së bashku me rrethet jugore të Janinës, erdhën nën kontrollin e kryekomandantëve shqiptarë të cilët ishin të krishterë. Mënyrë më specifike, Paramithia dhe Delvina ishin nën sovranitetit të sundimtarit Gjon Bue Shpata. Në 1367 Paramithia ishte nënshtruar nga sundimtari serb të Janinës Thoma Preluboviç. Nga 1449 deri në 23 shkurt 1913, Paramithia, së bashku me të gjithë rajonin, ishte nën shtetin e Perandorisë Osmane.

Koha mesjetare nën Perandorisë Osmane

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në dhjetëvjeçarët e para të sundimit osman, Paramithia ishte një qendër e rëndësishme rajonale të Çamërisë. Kjo rëndësi është theksuar nga fakti se më vitin 1490, u ndërtua xhamia e parë dhe madhe e rajonit që u quajt Xhamia e Sulltan Bajazitit II.[13] Ai ishte i njohur edhe si Cam i Șerif (Xhamia e Shenjtë) në turqisht dhe në kohë nga shqiptarë vendas si Xhamia e Mbretit. Kjo xhami ishte ndërtuar së pari për të shërbyer ushtarëve dhe oficerëve të vendosur në Paramithi dhe zonën përreth dhe gjithashtu në kohë për të inkurajuar krishterët vendas ta pranonin fejën Islam. Ndërkohë, si në qytezën e Margëlliçit, një lagje, e banuar kryesisht nga ushtarë osmanë dhe oficerë, mori emrin lagja e sulltan Bajazitit.[14]

Në fillim të sundimit osman, zonat përreth Paramithisë dhe Mazrekut përkisnin Sanxhakut të Janinës deri në vitet 1550-1551. Pas kësaj kohë ata u bënë pjesë e Sanxhakut të Delvinës dhe regjistrim i parë kadastrale e zonës u mbajt në 1551. Gjatë kësaj kohë, Paramithia kishte 470 shtëpi dhe zona përreth ishte konsideruar si kaza, ndërsa Mazreku ishte nahije. Në regjistrimin e dytë kadastrale të vitit 1583, Paramithia kishte 603 shtëpi dhe zonën përreth u quajt nahije, ndërsa Mazreku ishte një zonë administrative e vetëm. Qyteza e Paramithisë kishte një popullsi prej 4500-5000 njerëz dhe ishte e ndarë në shtatë lagje (mëhalla), të cilat janë quajtur: Paramithia, Paskal, Shën Parashqevi, Çezma, Murkia (Morfia), Morkotela ose Murkutela dhe Agjitopullo. Shumë nga emrat ose mbiemrat të regjistruara kanë qenë në formë shqipe si: Stamo Mazreku, Nika Pali, Dhimo Gjoni, Leka Duka, Todër Dako, Deda Çali, etj., dhe pas migrimi e tyre në Paramithi, një pakicë e madhe nga kjo popullsi ishin me origjinë nga fshatrat shqipfolës pranë qytezës si: Dragom, Karbunarë, Mazrek, Skëndal, Vojnik, Zeleso, etj.[15]

Gjatë shekujve të parë nën sundimin osman, Paramithjotët luftuan kundër Osmanëve. Në nëntor të vitit 1604 Metropolitani Ortodokse Dionis Filozofi, me origjinë vllehe, qëndron në fshatin Hojkë i Paramithisë dhe mbledh rreth tij disa krerë dhe fshatarë vendas duke folur për lirinë dhe revolucion. Megjithatë, planeve e Dionisit u zbuluan dhe ai iku në Spanjë. Në vitin 1609, Dionisi kthehet dhe krijoi kësaj kohe, manastirn i Shën Dhimitrit të Dihunit, zyrave brenda dioqezës edhe organizon kryegritje në Paramithi në vitin 1611. Kryengritja dështoi dhe ajo ishte vënë poshtë me dhunë nga osmanët. Sipas shënimeve veneciane të kohës ata përshkruan këtë fundin e kryengritjes si "pas prifti u ripnin kafshët dhe lëkura e tij e mbushur me kashtë, u soll në Konstandinopojë me shumë kokë të fëmijve shqiptarë" ose domethënë kokat të bashkëluftëtarët shqiptar.[16] Pastaj pasoi ndryshimin e detyruar të fesë së banorëve të saj dhe persekutimit të tyre. Këto ngjarje kontribuan në krijimin e Sulit si një zonë e lirë për popull kundër osmanëve.

Kulla e Bollatatëve

Gjatë kësaj kohe ka pasur edhe disa migrimi në Paramithi nga fshatra greqisht të afërta në veri lindje të Paramithisë. Kjo migrim e rezultoi Paramithinë të bëhët një vendbanim dygjuhësh, ku të dyja gjuhët u përdoren nga popullsi myslimanë dhe të krishterë, deri në fillimin e Luftës së Dytë Botërore.[17] Gjatë kësaj epoke, familje të rëndësishme myslimane u ngrit në Paramithi.[18] Disa nga këto erdhën nga zonat që flisin gjuhën greke. Për shembull, Bollatatët ishin nga fshati Saloniq dhe u vendosën në Paramithi pas vitin 1644. Manoplejtë kanë ardhur nga Mani të Peloponezit, të cilat së pari u vendosën në Sul, dhe më vonë në Paramithi. Kapolejtë janë ardhur nga Morea (Peloponezi i sotme) gjatë vitëve 1700-1800 dhe u vendosën në fshatin Kardhiq. Pas bërjes të pasurit, ata u zhvendosën në Paramithi. Familja Pronjatët kanë ardhur nga fshati Saloniq dhe më vonë ata u bë një nga familjet më të mëdha feudale të Çamërisë, që zotëruan shumë tokë dhe bagëti. Pronjatët të vonë ishin edhe të njohur për rezistencën e tyre kundër Ali Pashës dhe reformat e Tanzimatit të vitit 1831. Kurse familja Muhedini e ka origjinën nga fshati Popova. Ata kishin shërbyer administratën osmane vendas si kadi dhe ishin të njohur për pasurinë e tyre dhe më pas rezistenca ndaj forcave greke prej vitëve 1913 deri më 1944. Familjeve të tjera të rëndësishme kishin origjinë të ndryshme. Sipas historianëve grekë, familja Dino ishin të krishterë vendas i islamizuar (Kostan - Dino). Sipas historisë gojore e familjes Dino dhe të historianëve shqiptarë, ata kishin ardhur nga Siria dhe në fillim u vendosën në fshatin Lopës dhe më pas familja u nda në dy oxhakë. Një oxhak nga ata u vendosën në Prevezë dhe tjetra në Paramithi. Nga kjo familje u ngrit shumë figura e shquar të tilla si: Abedin Pashë Dino dhe Rasih Dino. Oxhaku i familjes Dinos në Paramithi ka punuar si tagrambledhësit dhe më vonë u bë i njohur për rezistencën ndaj forcave greke. Këto familja e kanë konsideruar veten pa diferencim të dukshme mes tyre nga banorë tjerë shqipfolës myslimanë të rajonit.[19] Ndërsa familja Bako ishin vendasit dhe kishte shumë oxhakë dhe prona. Ata ishin të njohur edhe për rezistencën ndaj forcave greke.

Sundimi osmane në shekullin i nëntëmbëdhjetë dhe fillimi të shekullit njëzetë

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Paramithia siç shihet nga kalaja Kastro

Në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, Paramithia ishte një qytezë me 600 shtëpi, të cilat pas luftërave Suliote u reduktuar në 400 myslimanë dhe 40 shtëpi të krishtera. Kolonel Martin William Leake përshkruan Paramithia përfshinte "një hapësirë e madhe të tokës" dhe duke u "nda në bashkësi" shtëpitë e banuara me "fara" ose "aleancave familjare", që ndonjëherë ishin në konflikt me njëri-tjetrin. Paramithia gjithashtu kishte "shtëpi piktoreske ... ndërtuara prej guri" që qëndronin "të ngushtë së bashku" dhe "të shpërndara në mesin e kopshte" me "lumenj të shumta... rrap... xhamitë dhe burime" që u dha një "pamje e bukur të qytezës".[20] Paramithia ishte e banuar nga afër "9000" njerëz dhe udhëtari Henry Holland vëren se kishte "5 xhami" dhe qyteza ka qenë "selia e një peshkopatës greke".[21] Udhëtarët tjera si François Charles Hugues Laurent Pouqueville dhe Thomas Smart Hughes dha gjithashtu përshkrime të ngjashme si Leake për qytezën Paramithi.[22][23]

Paramithia siç shihet nga një rruga e sipërme

Shumë nga bejlerët dhe agallarët jetuan në shtëpi të mëdha në pjesën rrethuar me mur e qytezës pranë Malit Kurillë, që cilat ishin shkatërruar gjatë luftërave Suliote. Struktura ekonomike e Paramithisë gjatë kësaj epoke ishte e ndarë nga feja. Veshje dhe mobilje ishte prodhuar nga myslimanët shqiptarë, ndërsa krishterët kanë qenë kryesisht "dyqanxhinj".[24] Shqiptarët mysliman në pronësi të shumicën e tokave dhe shumë prej tyre ishin spahi që ishin në përgjigje për luftë nga thirje e sulltanit ose përfaqësuesi i tij. Në ketë kohë, Paramithia siguronte afër "2000 mushqetë" për luftë dhe shpesh ishin të bashkuar për kauzat e tyre me vendbanime të tilla si: Margëlliç, Kardhiq dhe Dragom.[25] Gjatë fillim të shekullit nëntëmbëdhjetë, Paramithjotët nuk ishin vëmendshëm fetarisht. John Cam Hobhouse, një udhëtar vuri në dukje: "Disa prej tyre janë... [myslimanë], disa të krishterë, por jo të rreptë në asnjë fe; martohen me njëri-tjetrin, dhe zien një copë mish deleje dhe një copë mish derri në të njëjtën tenxhere për gruan dhe burrin e bindjeve të ndryshme".[26]

Gjatë luftërat Suliote të vitit 1803, bejlerët dhe agallarët e Paramithisë u anuan me Sulin gjatë konfliktit të tyre me Ali Pashën. Pas pushtimit të Sulit nga Ali Pasha, Aliu në vitin 1804 kthyen vëmendjen e tij në Paramithi dhe Islam Pronjo, beu kryesor i moshës të vitet 90-tat dhe familjes së tij që çuan Paramthinë dhe rezistuan përpjekjet e Aliut për kapjen e Paramithisë. Pas shumë konflikte dhe si një uverturë paqes, Pronjua lejuar një numër të vogël të ushtarëve së Aliut në garnizonin të kështjellës. Ushtarët të Aliut pastaj krijuan një grindje dhe lejuan qindra e më shumë ushtarëve brënda në kështjellën, i cili detyroi Pronjon të dorëzojë kështjellën i fundit të lirë së tij në kodrën e Gallatës. Kushtet e dorëzimit, Aliu e lejoji Pronjon ti mbajë pronat, por më vonë Aliu e detyroj Pronjon ti japë dhe ato tokat të tij.[27]

Në 1812 me miratimin i Sulltanit, Paramithia, Filati dhe Margëlliçi iu bashkangjitur provincës Janinës, të cilat vende deri atëherë i përkisnin Delvinës. Në fillim të vitëve 1830-të, bejlerët dhe agallarët e Çamërisë u bashkuan me elitat tjera shqiptare që refuzuan reformave osmane të Tanzimatit nëpër një kryengritje. Në Paramithi këto forca të udhëhequr nga familja Pronjatë, të cilat me 200 forca tentuar të marrë Janinën. Më 10 gusht 1831, ata u mundën nga Emin Pasha në betejën e Veltishtës. Forcat shqiptare nga Paramithia u rigrupuan dhe riorganizuan mbrojtjen e tyre në kështjellet pranë fshatit Lefterhor dhe në pjesët malore veri-lindore të Paramithisë njohur si Shkallë e Paramithisë. Forcat osmane luftuan për dy muaj dhe u përpoqën për të marrë këto kështjella dhe pas shtënja mbi 25.000 topa u dorëzuan kështjellat.[28] Gjatë kësaj kohe, një pjesë e konsiderueshme e Paramithisë u shkatërrua dhe shumë prej udhëheqësve të përfshirë ishin internuar në Sofje. Në 1849, udhëtari Edward Lear kaloi nëpër Paramithi dhe rrethinat e saj. Ai admironte rajonin përreth si "të gjelbër dhe e këndshme [....] mbështetur nga malet të formuara madhështore". Ishte një vend i "bukur dhe shkëlqimin e skenës", që do të jetë "e mjaftueshme për të punësuar një artist për një hapësirë ​​të gjatë kohore".[29] Lear përshkroj Paramithinë si "një qytezë nga më madhështor të vendosur në Shqipëri".[30] Shtëpitë të Paramithisë ishin ndërtuar pranë malit, i cili në majë është "kurorëzuar me një kështjellë". Ata ishin "banesa të mbledhur piktoreske përzier me qiparis dhe të gjitha llojet e gjethnajës [....] lumenj, shatërvanë prej guri [....] kishat, xhamitë - një kala e dytë [.... dhe] pemë të larta".[31]

Pjesa e vjetër të Paramithisë

Banorët e krishterë e Paramithisë në vitin 1854 mori pjesë në kryegritjën e rajonit. Gjatë kësaj epoke, janë hapur shkolla greke dhe shumë krishterë vendas Paramithjotë filluan për të mbështetur kauzën greke të Megali Idesë. Paramithia ka qenë gjithmonë i njohur për argjendarët saj. Njëri prej tyre ishte vllahu Sotir Bullgari, i lindur në fshatin Kallarit ne malin Pind dhe jetonte në Paramithi. Ai emigroi në vitin 1877 në Korfuz dhe prej andej në Napoli dhe pastaj Romë në vitin 1881. Atje ai u hap në Via Sintina shtëpia e bizhuterit i tij: Bulgari. Ajo ishte shumë e suksesshme dhe në vitin 1905 ai mund të hapë një re të madhe. Deri më sot, mallra luksi është prodhuesi familjes drejtuar nga brezi i tretë. Ndërtimi i vjetër të biznesit në Paramithi është në ekzistencë sot. Nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, Paramithia kishte 1134 (57%) banorë myslimanë dhe 872 krishterë ortodokse.[32] Udhëtari gjerman Alfred Philippson vërejtur se gjatë kësaj kohe urrejtjes fetare mes myslimanëve dhe krishterëve në kazanë e Paramithisë ishte shumë e ndezur. Myslimanë çamë akuzoheshin si një racë e egër dhe mizore. Mitropoliti akuzoi ata për të sulmuar një prift dhe djegurin e ti në një furrë. Lidhur me deklaratat e klerikut, Philippson vëren me ironi se "nuk dyshonte se edhe partia tjetër kundërshtare nuk mbetej prapa këtyre mirësive".[33] Nga 1908, popullsia e krishterë e zonës, të mbështetur nga personalitete vendore, peshkopi ortodokse dhe njerëz të tjerë të rëndësishëm e komunitetit të krishterë gjithnjë e filluan të rebeloheshin kundër Perandorisë Osmane. Në mesin i vitit 1910, Paramithia u bë fokusi i kryengritjeve anti-osmane në Çamëri të udhëhequr nga myslimanët shqiptarë të tilla si Fuat Pronjo dhe Subhi Dino. Këto forca luftuan edhe kundër forcave pro-greke vendore që kishin qenë të armatosur nga shteti grek. Për shembull 2.000 myslimanë shqiptarë rrethuan dhe dogjën fshatrat shqipfolës ortodokse Gliqinë dhe Nemicën dhe përzunë ato forca greke jashtë rajonit.[34] Paramithia ka qenë qendra kryesore administrative e Çamërisë deri në vitin 1910, kur ai u zëvendësua nga Reshadije (Gumenica e sotme). Rajoni përreth ishte formuar si Kaza e Paramithisë, me 64 fshatra dhe 16. 000 banorë që shumica ishin shqiptarë myslimanë. Kazaja kishte 22 xhami dhe mesxhide (faltore për myslimanët), 51 ryzhdie (shkolla osmane progjimnaze), 1 medresë (shkollë e mesme), 4 sibjen mektebe (shkolla për femijë) etj. Në vitin 1912, Paramithia numëronte 550-600 shtëpi, me në popullsi prej rreth 2500-3000 banorë.[35]

Me shpërthimin e luftërave ballkanike, Paramithia u pushtua nga forcat greke më 23 shkurtit 1913. Krishterët vendas, shqipfolës dhe greqishtfolës panë këtë ngjarje si çlirim,[36] ndërsa shqiptarët myslimanë preferuan së rajoni për të bërë pjesë e Shqipërisë. Deri në mars 1913, administrata e re greke filloi duke shkuar pas njerëzve që përbënin një kërcënim të perceptuar për rendin e ri. Të inkurajuar nga administrata greke, çeta pro-greke vendas që numëron 200 persona të udhëhequr nga Deli Janaqi nga Kreta, mblodhën 72 personalitete të njohura shqiptarë nga rajoni rreth Paramithisë dhe nga qyteza dhe i çuan në një vend të quajtur Përroi i Selanit.[37] Atje në 27 mars 1913 ato ishin torturuar nga forcat pro-greke dhe më pas vrarë në një ngjarje që tani quhet Masakra e Selanit. Nga Paramithia, pesë njerëz të cilët kanë humbur jetën e tyre ishin: Fuat Pronjo, Suhbi Dino, Agako Pronjo, Alush Gjyzeli dhe Maliq Bollati. Disa shqiptarët mysliman nga Paramithia ikën në Turqi në vitin 1913 si rezultat i diskriminimit grek. Disa oxhakë të familjeve e Bollatatët, Bako, Kali, Kallaça, Katiu dhe Hundatë shkuan në Izmir, Stamboll apo Anadoll në Turqi. Ndërsa disa nga familjet e Bollatatëve, Bako dhe Katiu shkuan në Tiranë, Shqipëri apo në SH.B.A.[38]

Në vitin 1914, shqiptarët myslimanë ishin dhënë nënshtetësinë greke. Me fillimin e Luftës së Parë Botërore, trupat italiane pushtuan shkurtimisht viset e Çamërisë, deri 1917. Pas tërheqjes italiane, forcat vendore shqiptare e mbushën zbrazëtinë administrative dhe ushtarake në Çamëri dhe vullnetarët si Hoxhë Memeja dhe Spiro Çalluka që ngrenë flamurin shqiptar në Paramithi.[39] Shpejt më pas trupat greke u kthyen dhe luftuan për katër muaj me forcave vendas të rezistencës shqiptare. Në Paramithi, disa shtëpi u dogjën dhe njerëz si Dem Beqiri, Feim Dodi, Çelo Isufi u vranë nga njerëzit vendas pro greke ose nga forcat e Kromidhës si Selo Minga dhe nipi i tij Hasani.[40] Qeveria greke gjithashtu themeloi reformën Agrare, ku shumë prona që i përkasin popullatës vendas myslimane shqiptare u shpronësuan. Ndonëse arsyet për shpronësim ishin të njëlloj shpërndarjen e çifliqëve të mëdha myslimane midis popullatës krishterë, shumë fermerë të vegjël myslimanë kishin edhe tokat e tyre konfiskuar nga qeveria greke. Për shembull, komisioni përgjegjës për të vendosur cilat toka ishin për shpronësim, u përcakto se të gjithë qytezën e Paramithisë do shpronësohet, duke përfshirë edhe kopshtët. Vetëm shtëpitë ishin të përjashtuar.[41]

Sundimi greke gjatë periudhës midis dy luftërave

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Por nga vitin 1913, myftinjtë janë njohur zyrtarisht nga qeveria greke si kreu i komunitetit vendas dhe nga 9 në provincën e Epirit, një nga këto ishte në Paramithi. Gjatë kësaj periudhe midis dy luftërave, ata shpesh mbështetën qeverinë greke dhe denoncuan nacionalizmin shqiptar.[42] Në vitin 1923, Greqia e humbi luftën greko-turke dhe nënshkroi Traktatin e Lozanës. Greqia u përpoq për të shkëmbyer të gjithë myslimanët që jetonin në territorin e saj se ajo konsiderohet ata të ishin turq. Në vitin 1924, pas disa myslimanë shqiptarë u detyruan të largohen, ajo ishte e vendosur që myslimanët vendas shqiptarë nuk ishin turq, për shkak të presionit ndërkombëtar dhe ata u përjashtuan nga deportimi. Megjithëse por Paramithia nuk ishte prekur shumë nga këto lëvizje e popullsisë, shumë fshatra myslimane të afërta humbën pjesë të mëdha e popullsisë të tyre shqiptare si Dragom dhe Kardhiq. Shumë shqiptarë myslimanë u larguan gjatë kësaj periudhës midis dy luftërave në Shqipëri ose Turqi. Gjatë periudhës midis dy luftërave, shteti grek diskriminuar rëndë ndaj popullatës vendas myslimane shqiptare. Konfiskimet tokësore dhe masa të tjera të asimilimit kishin për qëllim bërjen zona greke dhe për të detyruar popullsinë shqiptare të largohen. Marrëdhëniet ndërmjet shqiptarëve myslimanë dhe shqipfolës ortodokse vendore dhe grekët të cilët të mbështetur shtetin grek përkeqësuar.[43] Gjatë kësaj kohe ka pasur vrasje sporadike, si ajo e Omer Muhos,[44] kurse disa njerëz ende mbahen marrëdhënie me njëri-tjetrin. Në vitin 1936, Gjenerali Metaksa erdhi në pushtet dhe themeloi një diktaturë fashiste. Në tetor 1940, dy muaj para luftës italo-greke, qeveria e Metaksës internuan mbi 1.000 meshkuj shqiptarë mysliman mes moshave 14-80 në Ishujt e Egjeut si Hio dhe Metelin.[45] Ndërsa duke u transportuar, 500 persona kanë vdekur për shkak të vrasjeve dhe torturave, ndërsa një shtesë prej 150 persona vdiqën kur jetuan në ishujt e Egjeut. Njerëz të shquara në mërgim nga Paramithia ishin: Hasan Abdullai, Sali Hafuzi, Haxhi Shehi, Xhemil Efendiu, Qemal Frashëri, etj. Pas intervenimit të Gjermanisë në luftë, këta njerëz u liruan dhe u kthyen prap në Çamëri.[46] Gjatë kësaj kohe, sepse aty ishin disa burra, shumë myslimanë shqiptarë iu nënshtruan nga vrasjet, grabitjet dhe përdhunimet prej krishterët vendas nën tolerimi dhe mbështetjen të autoritetet greke vendore.[47]

Lufta e Dytë Botërore dhe shpërngulja e Çamëve Myslimane

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, Paramithia u pushtua nga trupat italiane dhe më vonë gjermane (1941-1944). Gjatë kësaj kohe një qeveri greke e re kolaboracioniste u instalua në Athinë dhe ishte në vartësi të fuqive e Boshtit.[48] Në Çamëri, forcat okupatore nën italianët dhe më vonë gjermanët lejoi qeverinë greke të vazhdojë dhe të ushtrojë kompetencat e saj, civile, gjyqësore dhe të policisë.[49] Si e tillë, prefektët të caktuar greke dhe shefat e policisë vazhduan në e tyre linjë veprimi armiqësor, duke bashkëpunuar edhe me bandat vendas e paligjore shqipfolës krishterë (Koçnikolla, Ballumi etj), të cilat terrorizonin popullsinë myslimane.[50] Këto ngjarje filluan në 12 janar 1942, kur shefi i policisë në Paramithi, Ilia Niko, vrau dy personalitete të shquar çamë, pronari i tokës Tefik Qemali dhe mjeku Ahmet Qazimi. Çamët të armatosur u kundërpërgjigj me vrasjen e tyre të prefektit greke e Çamërisë ose Thesprotisë, Jorgo Vasilako (gr: Γεώργιος Βασιλάκος/Yeóryios Vasilákos)[51] i cili u pasua nga Mihali Cimbri si prefekt rajonal. Pas kohe, Çamët u menduan të krijuan mekanizmat e tyre për mbrojtësën e vetës.[52] Ata themeluan një xhandarmërie dhe administratë qeveritare shqiptare vendas të quajtur Këshilla, e cila funksiononte paralelisht me administratën greke.[52] Paramithia u bë qendra e kësaj organizatës.[53] Këshilla kishte mbështetje minimale nga fuqitë pushtuese, të cilët nganjëherë premtuan popullit vendas bashkimin me Shqipërinë, por ishin në vend kundër asaj synim.[52][54] Kjo organizatë kishte pak pushtet administrativ nën Italianët dhe ishte vetëm aktiv në fshatrat myslimane shqiptare. Në kohën nën gjermanët Këshilla fitoi më shumë fuqi të tilla si mbledhjes së tatimit dhe ndihmësa për forcave gjermane.[55] Udhëheqësi i Këshillës ishte Xhemil Dino që u vu "Komisioner i Lartë" të Çamërisë, më 11 korrik 1941. Pjesa më e madhe të anëtarëve udhëheqjes së Këshillës erdhën nga komuniteti mysliman shqiptar. Për shembull nga Paramithia ishin Refik Pronjo (anëtar për financën) dhe Gani Mulla Bako (sekretar), etj. Pak shqiptarë ortodokse u bënë anëtarë të administratës, të tilla si avokati dhe përkrahës e kohë të gjatë për kauzës shqiptare: Spiro Çalluka (anëtar për drejtësinë). Ndërsa shumë shqipfolës ortodokse u bashkuan me lëvizjen EDES të Napoleon Zervës.[56]

Në këtë kohe ka patur vrasje sporadike nga të dy bashkësitë fetare dhe nga fuqitë pushtuese gjatë fillimit të luftës. Kjo rritje e vrasjes dhe ndjenja e hakmarrjes u rrit si vazhdoi lufta. Për shembull në vitin 1943, u vranë pa shkak Nurejtë dhe me vonë Haki Merxhushi.[44] Gjatë operacionit të spastrimit emëruar "Augustus" (7 korrik - gusht, 1943), forcat gjermane vranë, mes të tjerash, 472 shqiptare myslimane që ishin të akuzuar si "rebelë".[57] Ndërsa më vonë, disa myslimanë vendas shqiptarë nga Paramithia ndihmoi gjermanët në mblidhen dhe të xhiruar 49 personalitete të njohura e krishterë më 15 gusht, 1943 në hakmarrje për ushtarët gjermanë që u vranë nga populli vendas kundër gjermanët.[58] Më 26 qershor 1944, forcat gjermane u tërhoqën nga Paramithia. Më 27 qershor dhe 1 të mëngjesit, 1000 trupa të EDES-it komanduara nga nënkolonel Kamara hynë dhe rrethuan Paramithinë nga të gjithë anët e malit Kurilla. Zerva dhe oficeret e lartë të tij gënjyen parinë e qytezës me çarmatimin e tyre dhe garantimit që asnjë të keqe do të vijë për ta. Kjo marrëveshje u negociua nga Dorotheu (Mitropoliti i qytezës) dhe Skapera (kreu i Horofillaqisë ose xhandarmëria greke vendas) nga pala greke dhe Hasan Abdullai (Myftiu i qytezës), Salih Afuzi (Muhedini) dhe të tjerët nga pala shqiptare.[59] Për shkak të kësaj besim, myslimanët shqiptarë qëndruan në shtëpitë e tyre. Sa i përket, Dorotheu kur luftonte me Zervistët, ai kishte udhëhequr një grup të quajtur "Brigada e Zezë", që kishte gjatë luftës vrau gra, burra dhe fëmijë dhe u pas rrethimit të qytezës, ai festonte me ta në Paramithi.

Por më mesditën të 27 qershor, një fushatë e spastrimit etnik kishte filluar.[60] Pas Dorotheu dhe trupat e tij kishin hëngrën dhe pinë në shtëpitë e shqiptarëve myslimanë, urdhëruan mbylljen e dyqaneve, të gjithë burrat shqiptarë mysliman të shkonin pranë shtëpive dhe ata që kishin armë, ti dorëzonin në shkollën e qytezës. Ata burra që shkuan në shkollën u izoluan nga pjesa tjetër e popullsisë. Në mbrëmje, u dëgjua e shtëna e pare që ishte sinjal për fillimin e ngjarjeve që pasuan. Një panik u siguruar në mesin e popullatës. Dyert e shtëpive u hapën me sëpata. Gratë janë dëgjuar qanin në shtëpitë e tyre dhe fëmijët ishin të tmerruar. Gjatë gjithë Paramithisë, trupat e Zervës u dëgjuan duke thënë: "Τάγμα Τουρκοφάγων/Tágma Tourkofágon" (Batalioni që ha Turq) dhe "Θα σφάξουμε τους Αλβανούς/Tha sfáksoume tous Alvanoús" (Do të therim shqiptarët) dhe shkuan nëpër qytezës me thika dhe hanxharë, kurse pjesët e Paramithisë digjeshin.[61] Shumë gra u përdhunuan. Një emisar britanik punuar me zyrën e jashtme, D. Wallace ishte i pranishëm. Ai përshkroi këto ngjarje si "një çështje shumë turpëruese" që përfshinte "një orgji e hakmarrjes", me trupat të EDES-it kush "plaçkitën dhe të papërligjur shkatërruan çdo gjë". "Peshkopi i Paramithisë, u bashkua në kërkim të shtëpive për të pre dhe doli nga një shtëpi për të gjetur mushkën e tij shumë e tashmë dhe të ngarkuar, ishte hequr ndërkohë nga disa andartë".[62] Masakra vazhdoi për tre ditë, ashtu siç u bë në fshatrat e afërta si Karabunarë, Kardhiq, Dragom, Njihor, etj. Në Paramithi, 703 burra dhe pleq, 212 gra dhe fëmijë u therën dhe vdiqën nga toturat, u mbyllën në burg, apo nga uria. Ata Paramithjotë që u masakruan ishin:[63]

Gra e foshnja të vrarë:

Hajrie Hasan Avdulla (47 vjeç, gruaja e Myftiut), Fize Hasan Avdulla (vajza e Myftiut), Nazmie Rexhep Malo (36 vjeç), Sadete Rexhep Malo, Sanije Halil Bollati (33 vjeç), Kadrie Kasimi (43 vjeç), Qamile Zyhdi, Naxhie Man Zyhdi, Late Asim Murati, Dufo Mulla Hapa, Bitulla Braho Bollati, Adile Subi Dino, Safije Ahmet Merxhushi, Mine Hysen Mullameti, Nasibe Hysen Mullameti, Asije Tahir Jasin, Xheko Shefqet Kati, Aishe Rustem Seiti, Begate Muhtar Shani, Hanëme Osman Shani, Fahrije Lushi, Qamile Hysen Zeqo, Asije Adem Beqiri, Naxho Ahmet Jaho, Hanko Jahja Pronjo, Xheko Rustem Katiu, Asije Karaman Pronjo, Meko Karaman Pronjo, Feride Hysen Demi, Gjyle Mushi, Meko Vehib Memo, Mine Meçe Dervishi, Asije Sadik Arapi, Hajrie Arapi, Hasibe Balo Sallata, Hanushe Rapo, Qamile Kekeci, Hava Kekeci, Asije Qamile Dodi, Ruhije Muharrem Bollati, Dile Baraca, Fatime Pronjo, Fatime Pronjo, Fatime Avdulla, Gjyslime Qamili, Dusho (Hajrie) Arapi, Razie Sami Jaho, Hedije Malo, Nazmie Malo, Nahije Malo, Bide Dino, Ruhije Bollati, Makbule Bollati (2 vjeç), Nekie Berberi, Vajza e Rexho Berberit (8 vjeç), Vajza e Nuhut dhe Asim Dinos (3 vjeç), Meko Mustafa Pronjo, Irfane Ademi, Sanije Nuri, Hajrie Muhedini (3 vjeç), Kadrie Dauti (Dino), Dyso Arapi, Sherife Kure (12 vjeç) etj.

Bura, fëmijë dhe pleq të ekzekutuar:

Muhamet Pronjo (40 vjeç, vrarë të shkolla), Avdulla Hima (45 vjeç, vrarë të shkolla), Nuh Beu (45 vjeç, tek shkolla), Omer Be (20 vjeç, vrarë në Mininë), Shaban Kure (70 vjeç, pranë shtëpisë), Muharrem Bollati (82 vjeç , të shkallët e shtëpisë), Ibrahim Bollati (52 vjeç, tek shkolla), Betulla Berati (36 vjeç, tek xhamia e Pronjatëve), Ferhat Bollati (14 vjeç, tek Maksudatët), Faik Abazi (Sali) (60 vjeç, tek shkolla), Bilal Meleqi (65 vjeç, tek shkolla), Shuaip Pronjo (30 vjeç, tek shkolla), Mustafil Pronjo (30 vjeç, tek shkolla), Isuf Maliqi (23 vjeç, tek shkolla), Nuh Lami (55 vjeç, tek shkolla), Njazi Hafustali (40 vjeç, tek shkolla), Hasan Avdulla (60 vjeç, rrugës afër shtëpisë), Xhevit Avdulla (17 vjeç, rrugës afër shtëpisë), Harun Iljazi (15 vjeç, rrugës afër shtëpisë), Veli Pronjo (70 vjeç, rrugës afër shtëpisë), Abedin Pronjo (17 vjeç, rrugës afër shtëpisë), Ferik Hima (60 vjeç, tek shkolla), Azem Pronjo (53 vjeç, tek shkolla), Hamdi Demi (60 vjeç, tek shkolla), Tahir Demi (40 vjeç, tek shkolla), Zenel Demi (27 vjeç, tek shkolla), Refit Demi (20 vjeç, tek shkolla), Ismail Kipe (50 vjeç, tek shkolla), Sulejman Nuri (39 vjeç, tek shkolla), Hamit Nuri (22 vjeç, tek stani), Agako Çano (53 vjeç, tek shkolla), Osman Nello (47 vjeç, tek shkolla), Omer Murati (50 vjeç, I hoqën lëkurën e trupit), Avni Murati (22 vjeç, tek shkolla), Lutfi Murati (47 vjeç, tek shkolla), Qani Bollati (44 vjeç, tek shkolla), Refit Bollati (17 vjeç, tek shkolla), Xhelal Mini (80 vjeç, pranë shtëpisë), Muzafer Mini (25 vjeç, pranë shtëpisë), Zeqir Zeqo (45 vjeç, tek shkolla), Tahir Bili (17 vjeç, tek shkolla), Rexhep Malo (40 vjeç, tek shkolla), Isuf Pronjo (23 vjeç, tek shkolla) Haki Çafamilia (Ismaili) (30 vjeç, tek shkolla), Sulo Tare (50 vjeç, tek shkolla), Tefik Tare (40 vjeç, tek shkolla), Abedin Bako (40 vjeç, tek shkolla), Gani Bako (35 vjeç, tek shkolla), Met Qello (40 vjeç, tek shkolla), Xhelalal Qello (20 vjeç, në Mininë), Avni Memko (20 vjeç, në Mininë), Avdul Piri (21 vjeç, në Mininë), Njazi Jasini (36 vjeç, tek shkolla), Qazim Dauti (50 vjeç, tek shkolla), Besim Dauti (40 vjeç, tek shkolla), Shaban Gaziri (70 vjeç, pranë shtëpisë), Haki Muhtari (17 vjeç, tek shkolla), Sali Muhedini (65 vjeç, tek oborri i shtëpisë), Ferhat Muhedini (40 vjeç, tek shkolla), Nuh Muhedini (34 vjeç, tek shkolla), Eqerem Kati (27 vjeç, tek shkolla), Hajri Lazi (27 vjeç, tek shkolla), Jakup Kasimi (28 vjeç, tek shkolla), Vesel Breka (50 vjeç, tek shkolla), Rexhep Breka (47 vjeç, tek shkolla), Tahir Kaci (60 vjeç, tek shkolla), Zuhdi Zuhdi (60 vjeç, tek shkolla), Ethem Dino (45 vjeç, tek shkolla), Jakup Dembeqiri (35 vjeç, tek shkolla), Maksut Beqiri (70 vjeç, pranë shkollës), Bajram Rushiti (50 vjeç, tek shkolla), Avdulla Salica (17 vjeç, tek shkolla), Xhafer Salica (25 vjeç, tek shkolla), Nuhi Dinej (50 vjeç, tek shkolla), Estref Dinej (45 vjeç, tek shkolla), Sami Dinej (40 vjeç, tek shkolla), Isuf Dervishi (Meçe) (19 vjeç, në Mininë), Esad Arifi (35 vjeç, tek shkolla), Enver Arifi (39 vjeç, tek shkolla), Emin Arifi (37 vjeç, tek shkolla), Mehmet Hyseni (25 vjeç, tek shkolla), Bilal Memko (52 vjeç, tek shkolla), Xhevdet Arapi (42 vjeç, tek shkolla), Haxhi Shehi (60 vjeç, pranë shtëpisë), Daut Hamiti (50 vjeç, tek shkolla), Omer Merxhushi, (60 vjeç, tek shkolla), Haki Merxhushi (25 vjeç, rrugës), Rexhep Baraca (17 vjeç, tek shkolla), Mahmut Taho (70 vjeç, pranë shtëpisë), Hysen Binja (65 vjeç, pranë shtëpisë), Fejzo Baki (53 vjeç), Shaban Dahri (40 vjeç, në Zeleso), Ismail Salica (38 vjeç, tek shkolla), Faruk Bollati (5 vjeç, në burg), Xhelal Bollati, Rexho Berberi, Hajri Bako (27 vjeç), Ago Pronjo, Zeqir Hyseni, Malo Sejdiu, Malo Sako, Bajram Sadiku, Sali Pronjo, Vehip Pronjo, Xhevdet Arapi, Malo Saliu Esat, Vero dhe Emin Mullameti, Avdulla Pronjo (60 vjeç), Medin e Ago Sadiku, Tefik Jahja Qemali (vrarë në Mininë dhe gozhduar), Spiro Çalluka (77 vjeç, torturuar me sytë nxjerrë dhe trupin i copëtuar në oborin e policisë dhe pastaj tërhoqen zvarrë nëpër pazarit, derisa vdiq) etj.

Të sëmurë mendorë dhe invalidë që u ekzektuan:

Fadil Bako, Bilal Mahmuti (i marrë), Maksut Mahmuti (i marrë), Maksut Beqiri (i sëmurë prej 5 vjetësh), Shaban Gaxiri (i sëmurë prej 15 vjetësh), Enver Hyseni (i sëmurë prej 20 vjetësh), Emin Hyseni (I paralizuar).

Disa nga këto andartë të cilët kanë qenë të përfshirë në masakrën ishin: Çil Kutupi and Andrea Kutupi (masakrues të familjes Bollati), Koço Koma (theri Veli Pronjon), Dhimo Pasko dhe Sotir Pasko (vranë me tortura Abedin Pronjon, 19 vjeç. E ëma, Fatime Pronjo, kafkën e tij me flokë ia dorëzoi Komisionit të Keshillit të Sigurimit të U.N.O-s), Çili Popovo (lejoi që në shtepinë e Sulo Tarit të çnderohen disa gra), Gaq Pasko, Leni Pasko, Dhimo Kasari, Ilia Nasho, Andon Doko (pjesëmarrës në masakrat ndaj familjes Nuri), Gaq Pula (vrau Haxhi Shehin dhe pasi e copëtoi e vari në çengel), Kiço Jani (vrau hoxhe Hasan Veselin nga Dragomi. Pasi e hodhi nga penxherja, i vrau djalin dhe gruan, kurse vajzën 17 vjeçe e pagëzoi dhe e mori për grua. Emrin e kishte Mevlude dhe ja vuri Leni). Të tjerë që ishin të përfshirë në masakrën kanë qenë: Nënkolonel Kranjai, Familja Strugari, Koço Nikolla, Nikolla dhe Foto Rafti, Koço Bazako, Koço Marko, Dino Barba, Vëllezërit Barba, etj.[64]

Ata që ishin në gjendje të ikin, shkuan në Shqipëri, ku pasardhësit e tyre jetojnë sot së bashku me shqiptarët e tjerë myslimanë të Çamërisë. Pas luftës, këto ngjarje u mirëpritën nga shteti grek. Heshtja për këto ngjarje në mesin e popullatës vendas që fajësojnë popullsinë myslimane ishte ndodhur.[65] Për shembull, Vasil Krapsiti i cili shkruan për rajonin vendore kushton shumë në librat e tij popullore për krimeve myslimane, por përmend vetëm këtë masakër në një shënim në një libër dhe heshtje në një tjetër. Ndërsa mësuesi i shkollës vendas dhe historian amator Spiro Muselimi fajëson të gjithë shqiptarët myslimanë për të bashkëpunuar me fuqitë pushtuese që çoi dëbimin e tyre. Këto këndvështrime vazhdojnë në Greqi deri në ditën e sotme.[66] Në Shqipëri çdo vit në përvjetorin e masakrës të Paramithisë në qershor 1944, Shoqata Çame organizon një demonstratë apo protestë në Tiranë.[67] Për shkak e çështjes çame bërë më publikuar në vitet e fundit, këto tubimet e përkujtimit kanë parë një rritje në frekuentimin nga populli shqiptar.[68]

Paramithia sot

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas luftës, pothuajse të gjitha ndërtesat e banuara nga shqiptarët myslimanë në Paramithi u shkatërruan gjatë luftimeve të Luftës së Dytë Botërore.[69] Megjithatë, disa ndërtesa, si, për shembull, xhamitë, i mbijetuan luftrat . Këto u shkatërruan vite më vonë, si Xhamia e Mbretit, për të cilën historiani grek Llambro Ballcioti shkruan "e cila nuk u shpërthye vetëm" me eksploziv, "por u gdhend simbolikisht me qëllim që të nënvizonte fundin e pranisë muslimane në këtë rajon".[70] Xhamia e fundit, ajo të Bollatatëve është prishur në vitin 1952. Varrezat myslymane, pranë 9 xhamive të Paramithisë janë shkatërruar dhe rindërtuar me shtëpi edhe rrugë. Ndërsa mbi gropën ku ishin hedhur trupat e mbi me shumë se 600 paramithjotëve të vrarë në qershor 1944, sot është shtruar një fushë basketbolli.[71] Mbasi myslymanët shqiptarë ishin spastruar etnikisht, shteti grek ripopulloi vendbanimet e spastruara si Paramithia me grekë malore dhe vllehë nga Epiri lindor dhe disa shqipfolës ortodoksë vendas. Në vitet 1970, udhëtari britanik Arthur Foss, i cili kishte luftuar me EDES gjatë Luftës së Dytë Botërore e përshkroi qytezën e Paramithisë si me "një ose dy hotele, një bankë dhe shërbime të mira autobusësh", që kishte mbajtur "diçka prej atmosferës osmane".[72] Paramithia kishte një katedrale, e ndërtuar në vitin 1913, "shtëpi të bukura prej guri" që ishin në "gjendje të mirë", dhe kishat të tjera të vjetra, si dhe manastire që janë rivendosur pas neglizhencës të kohës së luftës. E trashëgimisë islame shqiptare të Paramithisë, kishte mbetur vetëm një minare, e cila ishte "pjesërisht e rrënuar, në lartësi të shpatit të malit Kurilla" dhe në "afërsi të kalasë venedikase" të vjetër.[73] Në vitet e fundit, ringjallja e çështjes çame në diskursin politik dhe publik të Shqipërisë, shkaktoi qytetarët vendorë greke (grekët, shqipfolësit ortodokse dhe vllehë), të frikësohen dhe shqetësohen për pronat e tyre.[74] Për shembull, në verën e vitit 2001, thashetheme të rreme u përhapën për ekzistencën e të ashtuquajturës "Ushtria Çlirimtare e Çamërisë". Ndërsa në muajt të vijim, shpërthimet e dy bombave të bëra në një shtëpi në Paramithi u gjetën të mos kishin të bënin me "terrorizmin shqiptar", por me një konflikt vendor.[75]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Burimet

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Nexhat Merxhushi & Mehmet Minga (2011). Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. Natyra. f. 17-18.
  2. ^ Fatos Mero Rrapaj (1995). Fjalori Onomastik i Epirit. Eurorilindja. f. 324.
  3. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 210.
  4. ^ Rrapaj. Fjalori Onomastik i Epirit. 1995. f. 325-328. Treguan: Refik Pronjua dhe Riza Kali nga Paramithia. Tiranë 1955.
  5. ^ Rrapaj. Fjalori Onomastik i Epirit. 1995. f. 324.
  6. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 217.
  7. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 216-217.
  8. ^ Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond (1967). Epirus: the Geography, the Ancient Remains, the History and Topography of Epirus and Adjacent Areas. Clarendon Press. f. 37.
  9. ^ Selman Sheme (2005). Çamëria: vendi, popullsia dhe jeta ekonomike; (monografi). Inst. i Studimeve për Çamërinë. f. 158.
  10. ^ Tassos A. Mikropoulos (2008). Elevating and Safeguarding Culture Using Tools of the Information Society: Dusty traces of the Muslim culture Arkivuar 5 shkurt 2016 tek Wayback Machine. Earthlab. f. 410.
  11. ^ Allan Brooks (2013). Castles of Northwest Greece: From the early Byzantine Period to the eve of the First World War. Aetos Press. f. 238-243.
  12. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 209.
  13. ^ Hajredin Isufi (2006). Çamëria. Pegi. f. 11.
  14. ^ Isufi. Çamëria. 2006. f. 11.
  15. ^ Ferit Duka (2007). "Shoqëria dhe ekonomia në çamërinë osmane: Kazatë e Ajdonatit dhe Mazrakut (gjysma e dytë e shek. XVI)". Studime Historike. 1.(2): 26, 32-33.
  16. ^ Pëllumb Xhufi (2009). Ikje nga Bizanti. Dituria. f. 167. "dopo lo prete fu scorticato e la pelle sua piena di paglia fu portata in constantinopoli con molte teste dei figli d'albanesi".
  17. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 38-42.
  18. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 36-37, 59-67.
  19. ^ Lambros Baltsiotis (2011). The Muslim Chams of Northwestern Greece: The grounds for the expulsion of a “non-existent” minority community. European Journal of Turkish Studies. It’s worth mentioning that the Greek speaking Muslim communities, which were the majority population at Yanina and Paramythia, and of substantial numbers in Parga and probably Preveza, shared the same route of identity construction, with no evident differentiation between them and their Albanian speaking co-habitants.
  20. ^ William Martin Leake (1835). Travels in Northern Greece. vëllimi IV. J. Rodwell. f. 60
  21. ^ Henry Holland (1815). Travels in the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia, &c., during the years 1812 and 1813. Longman, Hurst, Rees, Orme, & Brown. f. 458.
  22. ^ François Charles Hugues Laurent Pouqueville (1813). Travels in the Morea, Albania, and other parts of the Ottoman Empire. Henry Colburn. f. 391.
  23. ^ Thomas Smart Hughes (1820). Travels in Sicily, Greece and Albania. vëllimi II. J. Mawman. f. 304-306.
  24. ^ Leake. Travels in Northern Greece. 1835. f. 60.
  25. ^ Leake. Travels in Northern Greece. 1835. f. 67.
  26. ^ John Cam Hobhouse (1813). A Journey through Albania, and other provinces of Turkey in Europe and Asia, to Constantinople, during the years 1809 and 1810. vëllimi I. James Cawthorn. f. 171.
  27. ^ Leake. Travels in Northern Greece. 1835. f. 67-68.
  28. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 74.
  29. ^ Edward Lear (1851). Journals of a landscape painter in Albania. London R Bentley. f. 376.
  30. ^ Lear. Journals of a landscape painter in Albania. 1851. f. 375-376.
  31. ^ Lear. Journals of a landscape painter in Albania. 1851. f. 376.
  32. ^ Alfred Philippson (1897). Thessalien und Epirus. W.H. Kühl. f. 231.
  33. ^ Philippson. Thessalien und Epirus. 1897. f. 231.
  34. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 77.
  35. ^ Sheme Çamëria: vendi, popullsia dhe jeta ekonomike; (monografi). 2005. f. 157-158.
  36. ^ Baltsiotis. The Muslim Chams of Northwestern Greece. 2011. The Albanian-speaking, Orthodox population did not share the national ideas of their Muslim neighbors and remained Greek-oriented, identifying themselves as Greeks. Consequently, following the annexation of the area by Greece they identified themselves with the Greek state and, concomitantly, with the Greek nation. But the fact that this Christian population was in close contact with Muslims, spoke the same language and was in geographical proximity to Albania proper was a source of constant anxiety for the Greek state. The state perception was that this partly monolingual Christian population, some of whom were ignorant of the Greek language, could easily be recruited to the ranks of Albanian nationalists.
  37. ^ Nikos Ziangos (1978). Αγγλικός Ιμπεριαλισμός και Εθνική Αντίσταση. vëllimi II. Athina. f. 255.
  38. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 84.
  39. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 100.
  40. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 81-82, 94.
  41. ^ Baltsiotis. The Muslim Chams of Northwestern Greece. 2011. A striking example of this is the case of the “Paramythia-Siametia” expropriation. In this case, the local Committee, responsible for deciding which lands were to be expropriated, determined that the whole town of Paramythia would be expropriated, including the gardens. Only houses were exempt. A concrete description of the lives of the Muslims is clearly referred to in a special report drawn by K. Stylianopoulos, the “Inspector” in charge of Minority issues, who was directly appointed by the Prime Minister Eleftherios Venizelos and was accountable to him. The report relates to us in graphic terms that “[…] persecutions and heavier confiscations, even led to the decision of classifying as chiftlik the town of Paramythia […] and in that way small properties and gardens had been expropriated against the Constitution and the Agrarian law; not a single stremma was left to them for cultivation and for sustaining their families, nor were the rents of their properties paid to them regularly (some of them being even lower than a stamp duty). They were not permitted to sell or buy land, and were forced to evaluate their fields at ridiculously low prices (as low as 3 drahmi per stremma), […], only to be imprisoned for taxes not paid for land already confiscated or expropriated”.
  42. ^ Konstantinos Tsitselikis (2012). Old and New Islam in Greece: From historical minorities to immigrant newcomers. Martinus Nijhoff Publishers. f. 370, 379.
  43. ^ Lambros Baltsiotis (2014), Historical Dialogue on Cham Issues[lidhje e vdekur]. Shkresë akademike. Institute for the study of Human Rights, Columbia University. f. 2. The rift between the two, formerly co-existing, religious communities of the region was already in effect since the mid 1920’s.
  44. ^ a b Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 82.
  45. ^ Mark Mazower (2000). “Three forms of Political Justice: Greece, 1944-1945”. Në Mark Mazower (Ed.) After the war was over: reconstructing the family, nation, and state in Greece, 1943-1960. Princeton University Press, f. 25.
  46. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 107.
  47. ^ Baltsiotis. Historical Dialogue on Cham Issues. 2014. f. 2.
  48. ^ Mark Mazower (1993). Inside Hitler’s Greece: the experience of occupation 1941 -1944, Yale University Press. f. 70, 71.
  49. ^ Pëllumb Xhufi (2014), Historical Dialogue on Cham Issues[lidhje e vdekur]. Shkresë akademike. Institute for the study of Human Rights, Columbia University. f. 7.
  50. ^ Giorgos Margarites (2005). Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες: Στοιχεία για την καταστροφή των μειονοτήτων της Ελλάδας: Εβραίοι, Τσάμηδες. Bibliorama. f. 154, 158.
  51. ^ Margarites. Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες. 2005. f. 155 -156.
  52. ^ a b c Xhufi. Historical Dialogue on Cham Issues. 2014. f. 7.
  53. ^ Georgia Kretsi (2002). "The Secret Past of the Greek-Albanian Borderlands. Cham Muslim Albanians: Perspectives on a Conflict over Historical Accountability and Current Rights". Ethnologia Balkanica.(6): 177.
  54. ^ Letter of Head of the General Staff Army Group Southeast, 4 January 1944, në: Robert Elsie & Bejtullah Destani, The Cham Albanians of Greece. A documentary history. f. 338.
  55. ^ Kretsi. The Secret Past of the Greek-Albanian Borderlands. 2002. f. 177.
  56. ^ Baltsiotis. Historical Dialogue on Cham Issues. 2014. f. 2-3. In the majority of the settlements a “choice” of a side in the conflict was necessary in order to survive, and this choice could not be based on anything else but on religious affiliation.
  57. ^ Hermann Frank Meyer (2008). Blutiges Edelweiß: Die 1. Gebirgs-division im zweiten Weltkrieg. Links Verlag. f. 207, 238.
  58. ^ Meyer. Blutiges Edelweiß. 2008. f. 464-475.
  59. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 134.
  60. ^ Eleftheria K. Manta (2009). “The Çams of Albania and the Greek State (1923 – 1945)”. Journal of Muslim Minority Affairs. 29.(4): 532. In the morning of 27th June the forces of EDES entered the city; the Germans retreated in time without significant losses, while the remaining armed Albanians were disarmed. At noon many of the Christian inhabitants gathered at the center of the city. The intensity of feelings was effusive as was the determination to avenge all they had suffered before. Quickly all control was lost and chaos prevailed. The accumulated hatred nurtured all kinds of violent acts which landed on the heads of the Albanian Muslims of the city, men and women indiscriminately. The victims were hundreds and all who managed to escape fled terrified towards regions west of the Kalamas River. Also many who lived in the city were initially gathered in a concentration camp guarded by EDES forces and later transferred to various locations from where they were dispatched to Albania.
  61. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 136.
  62. ^ Mazower. After the war was over: reconstructing the family, nation, and state in Greece, 1943-1960. 2000. f. 25-26. British onlookers described it as "a most disgraceful affair" involving "an orgy of revenge" with the local guerrillas "looting and wantonly destroying everything". "The Bishop of Paramithia" reported the Foreign Office emissary, "joined in the searching of houses for booty and came out of one house to find his already heavily laden mule had been meanwhile stripped by some andartes[resistance fighters]".
  63. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 144-151.
  64. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 183-184.
  65. ^ Baltsiotis. The Muslim Chams of Northwestern Greece. 2011. The assumption that the Paramythia massacres that took place on June 1944 were an ad hoc, isolated incident is rather unconvincing since it was followed by other similar events. The same tactics were used in September of the same year and were repeated again later. On the other hand, even if we assume that the massacres that happened had been spontaneous, their results were nevertheless later welcomed by the re-established Greek state after the liberation from Nazi occupation.
  66. ^ Baltsiotis. The Muslim Chams of Northwestern Greece. 2011. In 1986 Vassilis Krapsitis published what turned out to be the most popular book to that date. A large part of it is dedicated to the atrocities committed by Muslims, while reference to the Paramythia massacre occupies no more than a footnote. A year earlier, the same author had published another book, dealing with the history of the town of Paramythia. Evidently, there were certain chapters focusing on “War crimes” of Muslim Chams but utter silence on the Paramythia massacres. A slightly different approach appears in the writings of Spyros Mousselimis, a local teacher. He avoids focusing on the 1940-1945 period, except for scattered references, one of which was the looting and burning of the Muslim village of Gardiki. In a line he refers to the “revenge and pogrom” against the “Turks” at Paramythia by the guerrillas. But less than fifty years were sufficient to erase all memory of the Chams from the minds of the Greeks. With the exception of the locals themselves, everyone else in Greece, from politicians to most historians, is convinced or pretends that (Muslim) Chams never existed in Greece. The process of erasure/muting was so successful, that even the anchormen of Greek television speak of “the pseudo-Chams” or “the self-so-called Chams”.
  67. ^ Miranda Vickers (2002). The Cham Issue - Albanian National & Property Claims in Greece Arkivuar 18 tetor 2015 tek Wayback Machine. Shkresë akademike të përgatitur për Ministrinë e Mbrojtjes britanike, Defence Academy. f. 11.
  68. ^ Miranda Vickers (2007). The Cham Issue: Where to Now? Arkivuar 8 shkurt 2016 tek Wayback Machine. Shkresë akademike të përgatitur për Ministrinë e Mbrojtjes britanike, Defence Academy. f. 7-8.
  69. ^ Machiel Kiel, (1990). Ottoman architecture in Albania, 1385-1912. Research Centre for Islamic History, Art and Culture. f. 3.
  70. ^ Baltsiotis. The Muslim Chams of Northwestern Greece. 2011. The central Holy Mosque of Paramythia was not only blown up but was symbolically gouged in order to underline the end of the Muslim presence in the area. Gradually, in a period of less than ten years, nearly all mosques and especially minarets, visible symbols of Muslim presence, were demolished.
  71. ^ Merxhushi & Minga. Paramithia - Qytetërimi mes tragjedive. 2011. f. 220.
  72. ^ Arthur Foss (1978). Epirus. Faber. f. 170.
  73. ^ Foss. Epirus. 1978. f. 171-172.
  74. ^ Baltsiotis. The Muslim Chams of Northwestern Greece. 2011. In view of the above, the sudden reappearance of the Cham issue in Albanian political and public discourse surprised and frightened Greece in every respect. Greek semi-official discourse was based on propaganda books and leaflets published in the previous decades and was unable to address the evidence that sprang forth from the opposite side. Even local Greeks were frightened, as they started to worry about their properties.
  75. ^ Kretsi. The Secret Past of the Greek-Albanian Borderlands. 2002. f. 171.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ajdonati&oldid=2646650"