Armët ilire

Armët ilire luajtën një rol të rëndësishëm në përbërjen e ushtrive ilire dhe në konfliktet ku përfshiheshin ilirët . Nga të gjitha burimet e lashta, shkrimet më të rëndësishme dhe më të bollshme janë ato të Ennius (239 -169 pes), një poet romak me origjinë mesapiane . Armët e të gjitha llojeve u vendosën gjithashtu të paprekura në varret e luftëtarëve ilirë dhe ofrojnë një pasqyrë të detajuar për arkeologët mbi shpërndarjen dhe zhvillimin e armatimit ilir.

Mburojat

Mburojat janë përdorur tek ilirët që nga fundi i epokës së bronzit, por shumë pak dihet për mburojat e hershme deri në epokën e hekurit. Në këtë periudhë mburojat ilire bëheshin prej druri dhe lëkure dhe si rrjedhojë nuk ka mbetur asnjë shembull i tillë. Gjatë epokës së hekurit, mburojave iu ngjit një pllakë metalike. Mburoja më e zakonshme ilire ishte mburoja rrethore, megjithëse ilirët e veriut dhe japodët përdornin gjithashtu një tip mburojash ovale ose drejtkëndëshe. Mburoja rrethore ishte e vogël dhe ishte e zbukuruar me rrathë dhe gjysmërreth të ngulitur në anët e saj. Ajo i ngjante mburojës maqedonase të asaj kohe, por ndryshonte për nga numri i rrathëve, të cilët ishin një dekorim simbolik. Një nga shembujt më të mirë të mburojës rrethore ilire, të veshur me bronz, u gjet në një nekropol liburnian në Nin dhe daton në shekullin e IV p.e.s. Mburoja rrethore u përdor gjerësisht që nga Glasinaci në Bosnje deri në Shqipëri dhe Kosovë. Ato janë paraqitur në monedhat e qytetit ilir të Lezhës dhe Shkodrës . E ngjashme me mburojën ovale ilire në Ilirinë veriore ishte edhe mburoja që keltët sollën me vete gjatë pushtimit galik në Ballkan në shekujt IV-III p.e.s. Mburoja kelte ishte prej druri dhe e zgjatur, me një bos hekuri.

Armatura e gjoksit

Armatura e gjoksit ishte një pjesë e rrallë dhe shumë interesante e armaturës ilire. Një lloj parzmore e goksit prej pllake bronzi përdorej vetëm nga ilirët e veriut. Deri më tani vetëm tre prej tyre janë zbuluar në Novo Mesto, Sticna-Verpole dhe St. Vid. Të gjitha datojnë në periudhën prej para vitit 500 p.e.s. Ilirët e tjerë nuk përdornin parzmoren e gjoksit. Vetëm ilirët e Glasinacit përdornin një lloj armature gjoksi, nëse armatura e gjoksit mund të konsiderohet një xhaketë prej pëlhure ose lëkure me pjesë bronzi. Një formë tjetër e armaturës së trupit ishte një kraharor bronzi që mund të ketë mbrojtur edhe një pjesë të shpinës. Ishte më shumë si një "pllakë kraharori" me 10 disk cm në diametër. ^[1]

Mburojat e këmbëve ( këllçinj )

Në shekullin VII p.e.s., mbrojtëset për këmbët prej bronzi u përdorën nga luftëtarët ilirë. Është e mundur që ilirët kanë përdorur zhavorra lëkure në një kohë më të hershme, të njëjta me ato të përdorura nga mikenasit, por nuk dihet asgjë për to. Tharkat prej bronzi shfaqen për herë të parë tek ilirët në Ilirinë e Jugut, ku janë gjetur shembuj që datojnë në shekullin e VII para Krishtit, si dhe nga Glasinaci i së njëjtës periudhë. Gjërat prej bronzi të zbuluara në varrin e një princi në Gllasinac janë interesante veçanërisht për dekorimet e paraqitura në to. Në sipërfaqet e jashtme janë gdhendur anije luftarake, rrathë dhe motive trekëndore. Dy dekoratat e përmendura së fundi besohej se mbronin luftëtarin gjatë luftimeve. Deri në epokën romake zhavorret prej bronzi përdoreshin rrallë dhe vetëm nga luftëtarët e pasur. ^[1]

Helmetat

Helmetat gjenden më shumë në varret ilire për shkak të statusit të tyre më të lartë. Helmetat prej bronzi janë bërë nga ilirët e veriut nga shekulli i VII p.e.s. Në atë kohë dhe ndoshta më herët përdorej përkrenarja konike. Më vonë në këto zona u përdor nga Japodët përkrenarja e Shmarjetit, e quajtur sipas Shmarjetit të Novo Mestos.

Ky lloj helmete shumë interesant ishte i ngjashëm me kapelat e rrumbullakëta japodiane. Ato ishin bërë nga skeletet e shkurreve dhe të lyera me argjilë. Disqe të rrumbullakëta bronzi dhe stufa shpesh vendoseshin rreth helmetës. Kishte dy varietete, një me bazë thurje dhe një të qepur së bashku me postë zinxhir. Deri më tani janë gjetur tridhjetë helmeta shmarjet. Tek ilirët e veriut përkrenarja prej bronzi u zhvillua në përkrenare konike ose përkrenare tenxhere. Përkrenarja konike u përdor në shekullin e 6 p.e.s dhe ndonjëherë kishte një tufë pendësh zbukuruese. Nga shekulli V-IV p.e.s. nën ndikimin e etruskëve dhe popujve të tjerë italianë, helmeta negau u përdor edhe nga ilirët e veriut. Agrianët që ishin në kontakt të ngushtë me maqedonasit dhe trakët përdorën përkrenaren e tipit frigjian.

Përkrenarja më e rëndësishme dhe më e përhapur ishte " helmeta e tipit ilir " e cila e kishte origjinën në Peloponez, Greqinë e lashtë . ^[2] Helmeta të këtij lloji janë zbuluar në shumë vende në Shqipëri, Kosovë, Bosnje, Kroaci (afër bregdetit), Maqedoninë e Veriut etj.. Shumë shkencëtarë i datojnë helmetat më të vjetra ilire nga Greqia e shekullit të VII p.e.s dhe sipas tyre helmetat e mëvonshme të gjetura në Ilirinë e Jugut gjithashtu nga shekulli VII pes janë të importuara nga Greqia. Megjithatë, ekspertë të tjerë, veçanërisht arkeologu shqiptar Hasan Ceka, paraqesin argumente në favor të helmetës autoktone ilire. Sipas Cekës, përkrenarja ilire është një përkrenare origjinale ilire që daton nga shekulli VII pes dhe përdoret deri në shekullin II pes, dhe jo vetëm deri në shekullin e IV p.e.s., siç mendohej më parë. Dëshmi për një përdorim të tillë të vonë na ofrojnë përshkrimet e përkrenares në monedhat ilire, veçanërisht ato të mbretit Genti . Helmetat ishin një privilegj i kufizuar për pakicën e luftëtarëve që mund t'i përballonin ose t'i siguronin ato.

Shpata

Shpata kryesore luftarake ilire ishte sika, një shpatë e shkurtër e lakuar me një tehe e përdorur nga gladiatorët thraex në botën romake. Sika u zhvillua gjatë epokës së bronzit dhe ishte e ngjashme me machairan greke. Fillimisht u përshkrua si një shpatë e lakuar me një teh rreth 16–18 inches (41–46 cm) të gjatë. Forma dalluese ishte projektuar për të kapërcyer anët e mburojës së kundërshtarit në mënyrë që të mund ta godiste atë në shpinë. Edhe pse sika përdorej nga shumë popuj rreth Ballkanit, romakët e konsideronin shpatën e tipit sika si një armë të veçantë ilire, të përdorur edhe nga banorët e Shqipërisë së sotme, Dalmacisë dhe Kroacisë së sotme, pjesë të Bosnjës dhe Hercegovinës. Një tjetër lloj shpate ilire ishte shpata luftarake, e cila ishte 20–30 cm e gjatë. U përdorën gjithashtu shpata të shkurtra të lakuara dhe shpata të gjata. Përveç kësaj, ilirët përdornin thika të ndryshme.

Shtiza

Ilirët përdornin shtizat shtytëse dhe sibinën, e cila ngjante me një shtizë derri. Sibyna ishte një shtizë e gjatë metalike dhe gjendet rëndom në të gjithë Ilirinë, por veçanërisht në nekropolin e Bosnjës .

Armatime të tjera

Harku dhe shigjeta, të përdorura gjerësisht nga ilirët që nga mijëvjeçari II p.e.s, u bënë një armë e rëndësishme për këmbësorinë ilire. Ndër sëpatat e përdorura ishin sëpata luftarake dhe sëpata me një dorë. Karrocat dihej se përdoreshin nga daunët dhe ilirët e veriut në Slloveni vetëm nga përshkrimet e stelës dauniane dhe situlës ilire. Mund të kenë qenë të përhapura në të gjithë Ilirinë, por nuk është zbuluar asnjë e vetme.

Shih edhe

Literatura

Early Roman Armies (Men-at-Arms) by Nicholas Sekunda and Richard Hook, 1995, ISBN 1-85532-513-6, Colour plates, The Venetic fighting system, Fifth century BC
The Illyrians: history and culture, History and Culture Series, The Illyrians: History and Culture, Aleksandar Stipčević, ISBN 0-8155-5052-9<,1977, page 174, "Resembling the northern Illyrian oval shield was one introduced into Illyria by the Celts. Apart from the iron boss, nothing was preserved of these Celtic shields. It is known though that they were oblong shaped and made of wood with an umbo in the center"
The Illyrians: History and Culture,Aleksandar Stipčević
Wilkes, J. J. The Illyrians, 1992, ISBN 0-631-19807-5, page 234,"... Lika, 25 cm long c) Bronze temple-band from Gorica, Slovenia d) Japodian metal headgear from Kompolje, Lika ..."
Peter Connoly, Greece & Rome at War, ISBN 1-85367-303-X, page 102-103

Referime

^ ^a ^b The Illyrians: History and Culture,Aleksandar Stipčević
^ Bardunias, Paul M.; Jr, Fred Eugene Ray (2016). Hoplites at War: A Comprehensive Analysis of Heavy Infantry Combat in the Greek World, 750-100 bce (në anglisht). McFarland. fq. 41. ISBN 978-1-4766-6602-0.

[autogenerated1-1] The Illyrians: History and Culture,Aleksandar Stipčević

[2] Bardunias, Paul M.; Jr, Fred Eugene Ray (2016). Hoplites at War: A Comprehensive Analysis of Heavy Infantry Combat in the Greek World, 750-100 bce (në anglisht). McFarland. fq. 41. ISBN 978-1-4766-6602-0.

[1]

[2]