Kliti
| Kliti | |
|---|---|
| Mbret i Dardanisë | |
| Mbretërimi | 358 – 335 pr.K |
| Paraardhësi | Bardhyli I |
| Pasardhësi | Bardhyli II |
| Fëmijë | Bardhyli II |
| I ati | Bardhyli I |
| U lind | Kliti |
| Besimi | Besimi ilir |
Kleiti ( greqishtja e vjetër : Κλεῖτος; sundoi rr. vitit 356 – 335 para Krishtit) ishte një sundimtar ilir, i biri i mbretit Bardhylis dhe babai i Bardhylis II .
Kliti ishte truri i revoltës së mirëstrukturuar Ilire të vitit 335 pasi ai kishte hyrë në një marrëveshje me shtetin Taulantii nën Glaucias dhe shtetin Autariatae nën Pleurias . Kleiti kishte pushtuar dhe garnizonuar qytetin e Pelionit dhe kishte pritur që trupat e Glaukut të mbërrinin. Megjithatë, Aleksandri mbërriti i pari në vendngjarje dhe bllokoi Kleitin brenda mureve të qytetit. Glauki i erdhi në ndihmë Kleitit dhe maqedonasit u detyruan të tërhiqen. Aleksandri u kthye me më shumë pajisje dhe furnizime dhe e përzuri me mjeshtëri ushtrinë e Glaukut nga lartësitë përreth, duke e penguar Kleitin të angazhohej me Glaukun.
Pas një armëpushimi treditor, Aleksandri e gjeti kampin e taulantëve të pambrojtur dhe mundi ilirët nën mbulesën e natës. Kleiti arriti të arratisej dhe ka të ngjarë ta ketë mbajtur edhe më tutje fronin e tij në pushtet, ndoshta si një vasal nën Mbretërinë Maqedonase. Sipas një rindërtimi modern historik, Kleiti ishte sundimtar i Dardanëve, sipas një rindërtimi tjetër ai ishte sundimtar i Dasaretëve.
Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kleiti u dëshmua si djali i Bardhylit nga Arriani ( fl. rr. 86/89 – rr. after 146/160 AD ) në Anabazën e Aleksandrit . Disa historianë modernë e konsiderojnë Kleitin nipin e Bardhylit I shumë të vjetër që në moshën mbi 90 vjeçare kishte mundur Perdikan III në vitin 359 dhe që vdiq menjëherë pas kësaj në moshën më shumë se nëntëdhjetë vjeç, dhe djalin e Bardhylit II; të tjerë e konsiderojnë Kleitin drejtpërdrejt djalin e Bardhylit I, pasi asgjë nuk e konfirmon një hendek të tillë brezash dhe asgjë nuk lejon të zbulohet mosha e Kleitit në vitin 335. [1] Ndryshe nga Grabi II dhe Pleurias - Pleuratus, emërtimi "mbret i ilirëve" nuk shfaqet pranë Kleitit në veprën e Arrianit. Në operacionet e tij ushtarake, Kleiti duket se e trajton Glaukian, mbretin e Taulantit, si të barabartë me të. Diodori ( fl. shekulli I p.e.s.) e njeh Glaukian si mbret i ilirëve pas humbjes së Kleitit. Prandaj Kleiti mund të konsiderohet mbret i ilirëve jo sepse ai pasoi Bardhylin, por sepse ai udhëhoqi ilirët në kryengritjen e vitit 335 në Pelion . [1]
Sundimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Aleancat për revoltën ilire[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kleiti ishte një nga tre mbretërit ilirë që u përpoqën të fitonin territorin e humbur dhe të pengonin fuqinë maqedonase në një revoltë. Gjatë fushatave ballkanike të Aleksandrit, nga Iliria filluan të vinin raporte alarmante se ilirët ishin rebeluar dhe se ishin gati të pushtonin Maqedoninë. Revolta ilire kishte një element personal në të; Kleiti udhëhoqi revoltën dhe babai i tij Bardhylli ishte mundur plotësisht nga Maqedonia në vitin 358 p.e.s. Aleksandri e gjeti veten të hedhur me kokë në një nga fushatat më të vështira të gjithë karrierës së tij. Ekspedita danubiane e Aleksandrit i kishte dhënë Kleitit vetëm mundësinë që ai priste. Kleiti u bashkua me Glaukian, mbretin e Mbretërisë së Ilirisë nga dinastia e taulantëve, dhe gjatë rrugës, ai e bindi edhe shtetin e autariatëve që të sulmonte edhe Aleksandrin. Ndërkohë, ushtria e Glaukut do të marshonte drejt Klitit, kështu që maqedonasit do të duhej të përballeshin me këtë forcë më të madhe, të kombinuar.
Beteja e Pelionit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në 335 para Krishtit, aleati i Aleksandrit, Langarus, premtoi të merrej me Autariatae ndërsa Aleksandri u nis drejt Kleitusit. Langarus pushtoi territorin e tyre dhe i mundi. Kështu Aleksandri prishi planin e Kleitit për bllokimin e ushtrisë maqedonase. Glaucias dhe ushtria e tij nuk kishin arritur ende në Kleitus, dhe Aleksandri u përpoq fort për të arritur në qytetin e kalasë së Kleitit të Pelionit përpara se Glaucias. Aleksandri kaloi nëpër Paionia dhe Lynkestis, [2] më në fund arriti në Pelion përpara Glaucias. Historiani i lashtë Arriani thotë se Kleitusi sakrifikoi tre djem, tre vajza dhe tre desh të zinj në një altar pak para betejës së Pelionit me Aleksandrin. Detashmentet e avancuara ilire, pas disa përleshjeve të shkurtra, u tërhoqën brenda mureve të Pelionit. Maqedonasit vendosën të bllokojnë Pelionin, duke nxjerrë në pah pajisjet e tyre të rrethimit. Maqedonasit nuk patën kohë për ta zhdukur Kleitusin nga uria dhe me një grup kaq të vogël pune, shanset e tyre për të pushtuar fortësisht kështjellën e qytetit ishin minimale. Glaucias ishte në rrugën e tij për të ndihmuar Kleitusin, dhe maqedonasve u ndërprenë dhe pa furnizime. Kjo ishte shija e parë dhe e fundit e hidhur e dështimit për Aleksandrin.
Një grup nën gjeneralin maqedonas Filotas mezi i shpëtoi asgjësimit falë veprimit të shpejtë të Aleksandrit dhe kalorësisë. Herët në mëngjes, ai formoi të gjithë ushtrinë e tij në fushë, me sa duket i pavëmendshëm për praninë e Kleitusit dhe të sapoardhurit Glaucias, dhe bëri një ekspozitë të stërvitjes së ngushtë. Vija e shtizës me brishtë lëkundej djathtas dhe majtas në unison të përsosur. Falanga përparoi, u zhvendos në kolonë dhe rresht, dhe lëvizte nëpër formacione të ndryshme të ndërlikuara si në terrenin e paradës, të gjitha pa u thënë asnjë fjalë. Mbretërit ilirë nuk kishin parë kurrë diçka të tillë. Nga pozicionet e tyre në kodrat përreth, ilirët shikonin poshtë këtë ritual të çuditshëm, mezi mund t'u besonin syve të tyre. [3] Pastaj pak nga pak një forcë ilire filloi të afrohej më shumë. Aleksandri, duke parë lëvizjen e tyre psikologjike, dha sinjalin e fundit të paracaktuar. Krahu i majtë i kalorësisë u hodh në formacion pykë dhe u sulmua. Në të njëjtin moment, çdo njeri i falangës rrahu shtizën e tij në mburojën e tij duke bërtitur britmën e luftës së Maqedonisë. Forcat e Glaucias u larguan përsëri në konfuzion të egër nga lartësitë në sigurinë e qytetit të tyre ku ishte Kleitus. [4] I fundit nga ilirët u nxorën jashtë, ndërsa maqedonasit filluan të përparojnë përtej lumit. [5]
Ilirët, duke kuptuar kurthin, u mblodhën dhe kundërsulmuan. Kalorësia e Aleksandrit dhe trupat e armatosura të lehta i mbajtën ata nga gropa për një kohë mjaft të gjatë që katapultat e tij të rrethimit të transportoheshin përmes kalimit dhe të vendoseshin në bregun tjetër. Maqedonasit u tërhoqën disa kilometra dhe i dhanë Kleitit dhe Glaucias tre ditë për të rifituar besimin e tyre. Kampi ilir ishte i hapur për shkak të mosdisiplinës; Glaucias nuk gërmoi asnjë llogore dhe nuk ndërtoi pallate, madje as u mundua të dërgonte roje. Aleksandri u kthye me një forcë lëvizëse të zgjedhur posaçërisht dhe dërgoi harkëtarët e tij dhe Agrianët për të përfunduar punën gjatë natës. Shumica e ilirëve ishin ende në gjumë dhe maqedonasit i therën aty ku ishin shtrirë. I dëshpëruar, Kleitus i vuri zjarrin Pelionit, që të mos binte në duart e maqedonasve. [6]
Pasojat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Nuk kishte kohë për të kapur Kleitin ose për të negociuar një traktat me ilirët, ndërsa Teba dhe Beotia u revoltuan papritur. Kleiti iku me Glaukian në shtetin e taulantëve ku iu ofrua strehim. Kleitus dhe Glaucias vazhduan të sundonin, ndoshta si mbretër vasalë nën Maqedoninë. Kleitusi nuk i rigrupoi forcat e tij, kështu që ilirët mbetën në kushte miqësore me Maqedoninë për pjesën tjetër të mbretërimit të Aleksandrit. Ata madje dërguan një kontigjent trupash për pushtimin e Persisë nga ana e Aleksandrit. Shkathtësia superiore e Aleksandrit si gjeneral ishte e mjaftueshme si një pengesë për të siguruar që shtetet ilire të mbeteshin pasive. Viti i vdekjes së Kletit nuk dihet, por ai u pasua në fron nga djali i tij Bardyllis II rreth 300–295 para Krishtit, megjithëse nuk ka gjasa që ai të sundojë kaq gjatë. [7]
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Literatura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Cabanes, Pierre (2002) [1988]. Dinko Čutura; Bruna Kuntić-Makvić (red.). Iliri od Bardileja do Gencia (IV. – II. stoljeće prije Krista) [The Illyrians from Bardylis to Gentius (4th – 2nd century BC)] (në kroatisht). Përkthyer nga Vesna Lisičić. Svitava. ISBN 953-98832-0-2.
- Fox, Robin Lane (2011). "Philip of Macedon:accession, ambitions, and self-presentation". përmbledhur nga Robin J. Fox; Robin Lane Fox (red.). Brill's Companion to Ancient Macedon: Studies in the Archaeology and History of Macedon, 650 BC - 300 AD. BRILL. ISBN 978-9004206502.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Stipčević, Aleksandar (1974). The Illyrians: history and culture (bot. 1977). Noyes Press. ISBN 978-0815550525.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Wilkes, John J. (1992). The Illyrians. Oxford, United Kingdom: Blackwell Publishing. ISBN 0-631-19807-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ a b Cabanes 2002.
- ^ Alexander the Great: man and god by Ian Worthington
- ^ A History of Macedonia: Volume III: 336-167 B.C. by N. G. L. Hammond, F. W. Walbank
- ^ The Genius of Alexander the Great by N. G. L. Hammond
- ^ The Illyrians by John Wilkes
- ^ The Illyrians to the Albanians -Neritan Ceka- 2005 pg. 84
- ^ Alexander of Macedon, 356–323 B.C.: a historical biography, fq. 131
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!).