Jump to content

Mbretëria e Ilirisë

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Mbretëria antike ilire)
Shiko gjithashtu: Mbretëria ilire (1816 - 1849)
Perandoria e Ilirisë
Ekzistoi 650 vite
Stema e Iliria
Stema
Perandoria e Ilirisë nën udhëheqjen e Bardhylit
Perandoria e Ilirisë nën udhëheqjen e Bardhylit
GjendjaPerandori
KryeqytetiSkodrinon
(Shkodra)
42°4′5″N 19°30′43″E / 42.06806°N 19.51194°E / 42.06806; 19.51194
Gjuhët e zakonshmeGjuha ilire
Besimi
Politeizmi
(Mitologjia ilire)
Qeveria
Lloji i qeverisjesPerandori
Perandor 
• 678-640 p.e.s
•437-423 p.e.s
•423–393 p.e.s
•393–358 p.e.s
•358–356 p.e.s
•356–335 p.e.s
•335–295 p.e.s
•295–290 p.e.s
•290–270 p.e.s
•270–260 p.e.s
•260-250 p.e.s
•250–231 p.e.s
•231–227 p.e.s
•222-219 p.e.s
•218-205 p.e.s
•205-181 p.e.s
•181-168 p.e.s
•167-135 p.e.s
Galauri
Grabosi I
Syrra
Bardhyli
Grabosi II
Pleurati I
Glauku
Bardhyli II
Monuni I
Mytili
Pleurati II
Agroni
Teuta
Dhimitër Fari
Skerdilaidi
Pleurati III
Genti
Ballai
Epoka historikeAntikiteti klasik
• Themeluar
Shek.VII p.e.s
• Shpërbërë
135 p.e.s
Sipërfaqja
• Gjithsej
450,000 km2 (170,000 sq mi)
Ekonomia
MonedhaMonedhat ilire
Të dhëna të tjera
 Pasuar nga
Perandoria Romake
Sot pjesë eShqipëria
Kosova
Mali i Zi
Bosnja dhe Hercegovina
Kroacia
Mbreti Glauku
Mbreti Glauku dhe Mbretëresha Beroja marrin nën përkujdesje Pirron e vogël (Musée Baron-Martin)
Mbretëresha Teuta
Mbreti Genti
Monedhë e Mbretërisë ilire nga Durrësi
Helmeta ilire

Perandoria e Ilirisë është emërtimi për organizimin politik, shoqëror dhe ushtarak që ka ekzistuar në Gadishullin Ballkanik në kohërat antike, në territorin që shtrihej në veri të Maqedonisë antike dhe Epirit dhe brigjet lindore të Adriatikut. Nga shekulli VIII p.e.s. e deri në shekullin V p.e.s. në zonën e bregdetit lindor të Detit Adriatik dhe brigjeve të Detit Jon, vërehet një ndikim i konsiderueshëm i qendrave kulturore nga Greqia antike dhe Roma e lashtë (Italia e Jugut) si rezultat i së cilës fillon të ndryshojë edhe mënyra e jetës, përmbajtja e saj dhe nevojat e përditshme. Si pjesë e nevojave, kishte ndryshime gjithashtu edhe në organizimin shoqëror dhe forcimin e strukturave fisnore.

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shiko gjithashtu: Iliria dhe Mbretëria e Dardanisë

Të gjitha burimet historike (Thukididi, Teopompi, Diodori), pa përjashtim, flasin për mbretërinë në veriperëndim të Maqedonisë antike dhe në brigjet e Detit Adriatik. Historianët e sotëm janë të prirur ta quajnë këtë mbretëri sipas dinastive të fiseve përkatëse: Mbretëria e enkelejëve dhe/ose e taulantëve, Mbretëria e dardanëve, Mbretëria e ardianëve dhe/ose e labeatëve, etj.

Në Ilirinë e Jugut organizimet e para shtetërore u formuan pak më herët se në viset e tjera të këtij rajoni. Një nga dinastitë më të vjetra të njohura ilire është ajo e enkelejve, e cila me sa duket kishte arritur kulmin e saj mes shekujve VIII-VII p.e.s., por dinastia në fjalë ra nga pushteti dominues rreth shekullit VI pes. [1] [2] [3] Dobësimi i dinastisë së enkelejëve rezultoi në asimilimin, shkrirjen dhe përfshirjen e tyre në një dinasti tjetër ilire të krijuar më së voni në shekullin V p.e.s., duke shënuar kështu shfaqjen e dasaretëve, të cilët duket se kanë zëvendësuar enkelejët në zonat përreth Liqenit të Lyhnidit.[4] [5] [6]

Dobësimi i dinastisë së enkelejëve ndodhi edhe si rezultat i forcimi të një dinastie tjetër ilire të themeluar në afërsi të saj, ajo e taulantëve, e cila për disa kohë ka ekzistuar së bashku me atë të enkelejëve.[7] Taulantët, një fis tjetër midis grupeve më të njohura të fiseve ilire, jetonin në bregdetin Adriatik të Ilirisë Jugore (Shqipëri), duke dominuar në periudha të ndryshme pjesën më të madhe të fushës midis Drinit dhe Vjosës, që përfshin zonën përreth Epidamnit/Dyrrhachium.[8]  Kur përshkruan pushtimin ilir të Maqedonisë të sunduar nga Argaeu I, diku midis viteve 678–640 p.e.s., historiani Polieni (Polyaenus) (shekulli II p.e.s) përmend mbretin më të vjetër të supozuar në Iliri, Galauri ose Galabri, një sundimtar i taulantëve që mbretëroi në pjesën e fundit të shekullit VII p.e.s.[9] [10] [11] [12] Disa studiues e konsiderojnë vërtetësinë e pasazhit të Polienit ende të diskutueshëm.[13] Pavarësisht, nëse ky tregim është i besueshëm historikisht dhe pavarësisht nga interesimi i Polienit për anekdotën, ai nënkupton mendimin e përhapur përgjatë antikitetit për një armiqësi domethënëse midis maqedonasve dhe ilirëve që në shekullin VII p.e.s, nëse konsensusi në studimet moderne në datimin e periudhës së mbretërimit të Argeut I është i saktë.[14] [15]  Në shekullin VII p.e.s, taulantët kërkuan ndihmën e Korkyrës dhe Korintit në një luftë kundër liburnëve. Pas disfatës dhe dëbimit nga rajoni i liburnëve, korkyreanët themeluan në vitin 627 p.e.s në Gadishullin Ilirik një koloni të quajtur Epidamnus, që mendohet se ka qenë emri i një mbreti ilir (barbar) të rajonit. Një qendër tregtare në lulëzim u shfaq dhe qyteti u rrit me shpejtësi. Taulantët vazhduan të luanin një rol të rëndësishëm në historinë ilire midis shekujve V dhe IV-III p.e.s dhe në veçanti në historinë e Epidamnit, si fqinjë dhe si pjesë e popullsisë së tij. Veçanërisht ata ndikuan në çështjet e konflikteve të brendshme midis aristokratëve dhe demokratëve.[16] [17] Dinastia taulantiane duket se ka arritur kulmin e saj gjatë sundimit të mbretit Glauku në vitet midis 335 dhe 302 p.e.s. [18] [19] [20]

Sipas një numri studiuesish modernë, dinastia e Bardhylit, dinastia e parë e vërtetuar dardane, në fakt, ishte dinasti dasaretiane. [21] [22] [23] [24] Nga ana tjetër ekziston edhe një rindërtim tjetër historik që e konsideron Bardhylin një sundimtar dardan, i cili gjatë zgjerimit të sundimit të tij përfshiu edhe rajonin e dasaretëve në kuadër të mbretërisë së tij, por ky interpretim është kundërshtuar nga ata historianë të cilët e konsiderojnë Dardaninë shumë të largët në veri për ngjarjet që përfshijnë mbretin ilir Bardhyli dhe dinastinë e tij. [25] [26] [27] [28] [29] [30]

Pasi Filipi II i Maqedonisë mundi Bardhylin (358 p.e.s.), grabët nën udhëheqjen e Grabit u bënë shteti më i fortë në Iliri. [31] Filipi II gjatë luftës me ilirët vrau rreth 7000 ilirë në një fitore të madhe dhe aneksoi territorin deri në Liqenin e Ohrit. Më pas, Filipi II reduktoi territorin e grabëve dhe më pas u drejtzua kah ardianët, mundi triballët (339 p.e.s. ) dhe luftoi me Pleurin (337 p.e.s.). [32]

Në kohën e mbretërve Pleurati dhe më vonë Agroni, ardianët zhvilluan fuqinë e tyre detare dhe qendra e gravitetit të shtetit brenda disa dekadave u zhvendos përgjithmonë nga brendësia kontinentale në brigjet e Adriatikut. Pas vdekjes se Pleuratit në vitin 250 p.e.s. erdhi në fron i biri i tij, Agroni, i cili sundoi për 20 vjet. Agroni shfrytëzoi rënien e Epirit pas vdekjes së Pirros dhe pasardhësve të tij. Ai më vonë pushtoi pjesë të Epirit, Korfuzit, Durrësit dhe Hvarit një nga një ku edhe vendosi vartësit e tij. Nën emrin e tij, Hvari u sundua nga Dhimitër Hvari, i cili më vonë, në konfliktin midis romakëve dhe ilirëve, do të tradhtonte Mbretëreshën Teuta, gruan e dytë të Agronit dhe do të bëhej vasal romak. Nga të gjitha dinastitë tjera, kjo ishte dinastia më e fuqishme e cila drejtoi shtetin ilir në histori. [33]

Pas vdekjes së Agronit në krye të shtetit erdhi gruaja e tij Teuta, e cila nuk ndryshoi politikën e jashtme të shtetit ilir. Duke mbajtur aleancën me Maqedoninë, Teuta në vitin 230 p.e.s. nisi kundër Epirit ushtrinë dhe flotën Ilire. Ekspedita përfundoi me sukses dhe Republika e Epirit hyri në varësinë e Mbretërisë ilire. Në vitin 229 p.e.s. Teuta iu drejtua qyteteve bregdetare. Meqenëse Dyrrahu dhe Visa rezistuan, flota ilire nën komandën e Dhimitër Farit iu drejtua Korkyrës dhe pasi shpartalloi flotën greke, e pushtoi atë. Këto fitore e bënë Mbretërinë ilire një nga fuqitë më të mëdha të pellgut të Mesdheut.

Në vitin 229 p.e.s. filloi konflikti mes Mbretërisë ilire dhe Perandorisë romake në kohën e Mbretëreshës Teuta. Pas një dekade (220 - 219 p.e.s.) u zhvillua lufta e dytë iliro - romake e nisur nga Dhimitër Fari dhe e përfunduar nga Skerdilaidi. Pesë dekada më vonë (170 - 167 p.e.s.) zhvillohet lufta e tretë iliro - romake e ku u dallua sidomos mbreti ilir Genti. Kjo luftë përfundoi me thyerjen e plotë të ushtrisë ilire, ndërsa Genti u dorëzua me gjithë familjen dhe u dërgua si rob në Romë. (Varri i tij ndodhet në Gubio - Itali). [34]

Pas Gentit në skenën politike ilire paraqitet mbreti Ballai i cili sundoi deri në vitin 135 p.e.s. Si duket në kohën e sundimit të tij territori i shtetit ilir është ngushtuar dukshëm pasi që mbretin Ballai e njohim kryesisht përmes monedhave të tij të prera në Korkura dhe Risan. Me këtë edhe merr fund pavarësia politike dhe ekonomike e shtetit ilir.

Mbretër

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shiko gjithashtu: Lista e personaliteteve ilire

Dinastia enkeleo-taulantiane

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shiko gjithashtu: Dinastia e enkelejëve dhe taulantëve
  • Galauri: mbreti ilir i dinastisë së taulantëve. Pushtoi pa sukses Maqedoninë midis viteve 678–640 para Krishtit. [35]
  • Grabi I (shekulli V para Krishtit): është dëshmuar në një mbishkrim athinas, ai ka shumë të ngjarë të ketë qenë një personalitet me përgjegjësi të mëdha politike. Ai ndoshta ishte gjyshi i Grabos II. [36] [37]
  • Sirra (437–390 para Krishtit), sundimtar në rajonin e Lyncestis. [38] [39]
  • Grabi II (r. 358–356 para Krishtit): hyri në aleancën athinase për t'i rezistuar fuqisë së Filipit në vitin 356 para Krishtit. [40]
  • Pleurati I (r. 356-335 para Krishtit): mbretëroi pranë bregdetit Adriatik në Ilirinë jugore. Në një përpjekje të tij në 344 para Krishtit, u përpoq të pengonte përparimet e Filipit në Iliri.
  • Pleurati (rc 337/336 pes): sundimtari ilir që bëri fushatë kundër Filipit II rreth vitit 337 para Krishtit. Ai konsiderohet nga disa studiues si mbret i autariatëve, taulantëve, ose dardanëve. [41] Disa kanë sugjeruar se ai ishte i njëjtë me Pleuratus I; [42] [43] Pleurias përmendet vetëm nga Diodorus (16.93.6), përndryshe ishte i paprovuar në burimet e lashta. [42]
  • Kliti, i biri i Bardhylit I (sundoi mes viteve 335 – 295 para Krishtit): organizatori i rrethimit ilir të Pelionit në vitin 335 para Krishtit kundër Aleksandrit të Madh . [44]
  • Glauku: mbreti ilir i dinastisë së taulantëve. Ai ndihmoi Kleitin në Betejën e Pelionit në vitin 335 para Krishtit, rriti dhe edukoi Pirron e Epirit dhe u përfshi në ngjarje të tjera në Ilirinë jugore në fund të shekullit IV para Krishtit. [45]
  • Beroja, mbretëreshë, bashkëshortja e Glaukut. E birësoi, e rriti dhe edukoi Pirron e Epirit.
  • Monuni I, (r. 290–270 pes): mbretëroi gjatë sulmeve galike të vitit 279 p.e.s. Ai preu monedhat e tij prej argjendi në Dyrrhachion. [46]
  • Mytili, pasardhësi i Monunit I dhe ndoshta djali i tij (r. 270–?). Zhvilloi luftë kundër Epirit në 270 para Krishtit. Ai preu monedhat e tij prej bronzi në Dyrrhachion. [46]

Dinastia ardiano-labeatane

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shiko gjithashtu: Dinastia e ardianëve dhe labeatëve
  • Pleurati II: mbretëroi mes viteve 260 - 250 p.e.s. në një kohë paqeje dhe prosperiteti për Mbretërinë Ilire. [47]
  • Teuta (regjente e Pineit): u detyrua të pajtohej me romakët në vitin 227 p.e.s.
  • Dhimitër Fari: sundoi mes viteve 222 - 219 p.e.s. u dorëzohet romakëve në ishullin Hvar në vitin 218 p.e.s. dhe pastaj ikën në Maqedoni. [48]
  • Skerdilaidi: sundoi mes viteve 218 - 206 p.e.s. ishte aleat me Romën për të mposhtur Maqedoninë në vitin 208 p.e.s. [49]
  • Pinej Ardiani: sundoi mes viteve 230 ~ 217 p.e.s. por duke qenë se ishte shumë i ri për t'u bërë mbret; sundoi nën regjencën e Teutës, Dhimitrit dhe Skerdilaidit.
  • Pleurati III: sundoi mes viteve 205 p.e.s ~ 181 p.e.s. është shpërblyer nga romakët në vitin 196 p.e.s. me tokat e aneksuara nga maqedonasit.
  • Genti: sundoi mes viteve 181 - p.e.s 168, u mund nga romakët në vitin 168 p.e.s. gjatë Luftës së Tretë iliro-romake; më këtë Mbretëria ilire e humb famën e dikurshme, ndërsa mbreti u zu rob dhe u dërgua në Romë ku edhe vdiq.
  • Ballai (greqishtja e lashtë: Βαλλαῖος, latinisht: Ballaios) ishte mbreti i fundit ilir i cili udhëhoqi Mbretërinë ilire në periudhën mes viteve 167 - 135 p.e.s.[50] Kryeqendra e tij ndodhej në qytetin Rhizon (sot qyteti Risan në Grykën e Kotorrit, në Mal të Zi) [51]

Mbretër të vegjël

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Histria
  • Epuloni, sundimtari i Histrisë: pengoi përparimet romake në gadishullin Istrian deri në vdekjen e tij në 177 para Krishtit. [52]
Dalmacia
  • Verzi, sundimtari i Dalmatëve: mori qytetin e Promonas nga Liburni në mënyrë që t'i zinte pritë Oktavianit në 34-ën para Krishtit. [53]
  • Tutimi (Testimi), sundimtar i Dalmatëve: i mundur nga romakët në 33 para Krishtit; pas së cilës Dalmacia u përfshi në Republikën Romake. [53]
Mesapia
  • Opisi, sundimtari i Messapëve: sulmuar nga Taras në 460 para Krishtit në Hyria, në të cilën ai vdiq. [54]
Panonia
Visi
  • Mbreti Jon: sundoi mbi ishullin Vis (Isa) dhe rajonin përreth në gjysmën e parë të shekullit IV para Krishtit, ndoshta pas rënies së Dionisit të Sirakuzës në 367 para Krishtit. [56]
Maqedoni
  • Caeria: mbretëreshë ilire që sundoi në 344/343 para Krishtit.

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literatura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Libri iliria dhe fiset e saj nga Driton Rashani
  • Grup autorësh (1979) Ilirët dhe Iliria tek autorët antikë, Redaksia e Botimeve "Rilindja", Prishtinë
  • Papazoglu, Fanula (1978). The Central Balkan Tribes in Pre-Roman Times: Triballi, Autariatae, Dardanians, Scordisci and Moesians (në anglisht). Amsterdam, The Netherlands: Adolf M. Hakkert. ISBN 90-256-0793-4.
  • Stipčević, Aleksandar (2002). Ilirët: Historia, Jeta, Kultura, Simbolet e Kultit. Tirana, Albania: Toena. ISBN 99927-1-609-6.
  • Wilkes, John J. (1969). History of the Provinces of the Roman Empire (në anglisht). London, United Kingdom: Routledge and Kegan Paul.
  • Wilkes, John J. (1995). The Illyrians (në anglisht). Oxford, United Kingdom: Blackwell Publishers Limited. ISBN 0-631-19807-5.
  • Wilkes, John (2005). Ilirët. Tiranë: Bacchus. ISBN 9992783338.
  • Imamovic, Enver. "On elements of political organization of illyrian communities". 'Prilozi', 30, Sarajevo, 2001., pages. 25-41 (në anglisht). Marrë më 9 shkurt 2016.
  • Zippel G. 1877. Die Römische Herrschaft in Illyrien
  • Pierre Cabanes: Les illyriens de Bardulis à Genthios (IVe–IIe siècles avant J.-C.). Paris: SEDES. 1988. = Regard sur l’histoire, 65. ISBN 2718138416
  • Neritan Ceka: The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. 2013. ISBN 9789928407467
  • N. G. L. Hammond: The kingdoms of Illyria circa 400–167 B.C. The Annual of the British School at Athens, LXI. évf. (1966) 239–253.
  • Papazoglou 1965: Fanoula Papazoglou: Les origines et la destinée de l’État illyrien: Illyrii proprie dicti. Historia – Zeitschrift für Alte Geschichte, XIV. évf. 2. sz. (1965. ápr.) 143–179.
  • Luan Përzhita: Skerdilaidi – komandant ushtarak dhe sundimtar i shtetit ilir (217–205 para Krishtit) / Skerdilaid – military leader and ruler of the Illyrian state (B.C. 217–205). Iliria, XXXVI. évf. (2012) 109–122.
  • Stefanaq Pollo – Arben Puto: The history of Albania from its origins to the present day. Ass. by Kristo Frasheri, Skënder Anamali; transl. by Carol Wiseman, Ginni Hole. London: Routledge & Kegan. 1981. ISBN 071000365X
  • Marjeta Šašel Kos: The Roman conquest of Illyricum (Dalmatia and Pannonia) and the problem of the northeastern border of Italy. Studia Europaea Gnesnensia, VII. évf. (2013) 169–200.
  • Cabanes, Pierre (1988). Les illyriens de Bardylis à Genthios (në frëngjisht). Amazon Paperback.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Stipčević 2002, pp. 46–47
  2. ^ Lewis & Boardman 1994, p. 785
  3. ^ Stipčević 1989, p. 34
  4. ^ Wilkes 1969, p. 13
  5. ^ Šašel Kos 2004, p. 500
  6. ^ Castiglioni 2010, pp. 93–95
  7. ^ Stipčević 1989, p. 35
  8. ^ Wilkes 1992, pp. 97–98
  9. ^ Jaupaj 2019, p. 81
  10. ^ Hammond & Griffith 1972, p. 21
  11. ^ Cabanes 2002a, p. 51
  12. ^ Cabanes 2002b, p. 163.
  13. ^ Cabanes 2002a, p. 51
  14. ^ Greenwalt 2011, p. 281
  15. ^ Cabanes 2002, p. 51
  16. ^ Wilkes 1992, p. 112
  17. ^ Mesihović & Šačić 2015, pp. 39–40
  18. ^ Dzino 2014, p. 49
  19. ^ Wilkes 1992, pp. 112, 122–126
  20. ^ Stipčević 1989, pp. 35–36
  21. ^ Mortensen 1991, pp. 49–59
  22. ^ Cabanes 2002, pp. 50–51, 56, 75
  23. ^ Castiglioni 2010, p. 58
  24. ^ Lane Fox 2011, p. 342
  25. ^ Kipfer 2000, p. 251
  26. ^ Hammond 1993, p. 104.
  27. ^ Wilkes 1995, p. 298
  28. ^ Papazoglu 1978, p. 216
  29. ^ Bojanovski 1989, p. 26
  30. ^ Zippel 1877
  31. ^ Hammond 1994, p. 438
  32. ^ Hammond 1993, pp. 106–107
  33. ^ Wilkes ilirët.
  34. ^ Cabanes, P. 1988.
  35. ^ Μιμαλλόνες "imitators of men" Etym. Mag. (587.53) see Hesychius "mimelazein. mimeisthai" "mimelon. homoion"
  36. ^ Cabanes 2002
  37. ^ Šašel Kos 2002
  38. ^ Cambi, Nenad; Čače, Slobodan; Kirigin, Branko, red. (2002). Greek influence along the East Adriatic Coast. Knjiga Mediterana (në anglisht). Vëll. 26. ISBN 9531631549. Undoubtedly the word Illyrian had a distinct political (hence to some extent also ethnic) meaning, when applied to the Illyrian kingdom of Sirrhas or Bardylis I, at thend of the 5th or the beginning of the 4th century BC to the fall of Genthius in 168 BC, regardless of the unsolvable problem of how many dynasties alternately occupied the throne and what was the origin and the actual expanse of the kingdom of each of them
  39. ^ Katičić, Radoslav (2012). Ancient Languages of the Balkans (në anglisht). Walter de Gruyter. fq. 155. ISBN 3111568873.
  40. ^ Šašel Kos 2002
  41. ^ Hammond, "The Kingdoms in Illyria circa 400-167 BC".
  42. ^ a b Howe, Müller & Stoneman 2017
  43. ^ Šašel Kos 2002
  44. ^ Wilkes 1995, page 120
  45. ^ Neritan Ceka: Illlyrian to the Albanians, 2005, Migjeni
  46. ^ a b The Illyrians by J. J. Wilkes, 1992, ISBN 0-631-19807-5, p. 129, "No Illyrian production of coins is known before King Monunius struck his coins at Dyrrhachium (see figure 11), followed by Mytilus around ten years later..."
  47. ^ Fanula Papazoglu (1965), "Les origines et la destinée de l'état Illyrien," p. 143
  48. ^ A History of Rome to A.D. 565 - p. 111 by Arthur Edward Romilly Boak, William Gurnee Sinnigen,"The island of Pharos and some adjacent territory in Illyria were given to a Greek adventurer, Demetrius of Pharos"
  49. ^ Épire, Illyrie, Macédoine: mélanges offerts au professeur Pierre Cabanes by Danièle Berranger, Pierre Cabanes, Danièle Berranger-Auserve, page 137
  50. ^ Arthur J. Evans, « On Some Recent Discoveries of Illyrian Coins », Num. Chronicle, 20, 1880, fq. 290-296.
  51. ^ Brunšmid, Josip (1899) Vjesnik hrvatskog arheološkog društva, Sveska treća, Godina 1898. Zagreb, 1898-1899, fq. 76 - 85
  52. ^ Livy 41.11
  53. ^ a b Aleksandar Stipčević: Iliri: povijest, život, kultura, p. 49.
  54. ^ Pausanias (10.10.6.)
  55. ^ The Cambridge Ancient History, Vol. 10: The Augustan Empire, 43 BC-AD 69 (Volume 10) by Alan Bowman, Edward Champlin, and Andrew Lintott,1996,page 176: "... Daesitiates was soon matched by rebellion of the Breuci in Pannonia, headed by Pinnes and another Bato. ..."
  56. ^ Croatia: Aspects of Art, Architecture and Cultural Heritage (në anglisht). 2009-11-24. ISBN 9780711229211.[lidhje e vdekur]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Mbretëria_e_Ilirisë&oldid=2656585"